بررسي مقايسه‌اي جايگاه علوم انساني در برنامه درسي اگزيستنسياليستي و اسلامي

A Comparative Study of the Position of Humanities in the Existential and Islamic Curriculum

علوم انساني عهده‌دار پژوهش و كاوش در احوال دروني، حيات معنوي، اجتماعي و رفتاري انسان به‌عنوان فاعل شناسايي است. هدف اين علوم فهم، ادراك و تفاهم و روش آن تفسير است. علوم انساني بر مبناي نوع نگاه به حقيقت انسان و موقعيت وي در هستي تبيين مي‌شود. بدين‌سبب مي‌توان آن را علومي راهبردي و تمدن‌ساز ناميد. به‌دليل نقش اين علوم، بررسي جايگاه آن در برنامه درسي به‌عنوان محور فعاليت‌هاي تربيتي، سازنده و راهگشا خواهد بود. هدف اين مقاله، بررسي برنامه درسي و جايگاه علوم انساني در آن، با روش تحليل محتوا در نظام تعليم و تربيت اسلامي و اگزيستنسياليستي، با رويكردي تطبيقي بوده است. ضمن پژوهش به بحث درباره مباني هستي‌شناسي، انسان‌شناسي، معرفت‌شناسي و ارزش‌شناسي هر دوديدگاه پرداخته شد. به‌لحاظ انسجام در امر پژوهش، بعد از مطالعه مباني فلسفي هردو نظام، از رويكرد اسلامي، استاد مرتضي مطهري (1358ـ1298) و از رويكرد اگزيستنسياليسم، كارل ياسپرس (1883-1969) به‌عنوان نمايندگان اين دو نحله برگزيده شدند و آراي اين‌دو فيلسوف مورد بررسي قرار گرفت. سپس اهداف، فرايندها و رويكردهاي ياددهي_ يادگيري، از نظر فعاليت‌هاي معلم و شاگرد بررسي گرديد. براساس يافته‌هاي پژوهش، هردو رويكرد با ديدگاه‌هاي متفاوت با تاكيد بر جايگاه انسان، او را موجودي آزاد، آگاه و مسيول دانسته‌اند كه به‌صورت بالقوه در دنيا و در ارتباط با طبيعت و ديگران قرار دارد و در يك فرايند زماني خود را مي‌سازد. اگزيستنسياليسم با تقدم وجود بر ماهيت و تاكيد بر خودشكوفايي انسان، او را موجودي به خود وانهاده معرفي مي‌نمايد، كه مسيول تشخص فردي و تعالي وجودي خويش است. از سوي ديگر، در تربيت اسلامي با تاكيد بر تثبيت توحيد حضوري، انسان را «حي متاله»، با فطرتي كمال‌جو معرفي مي‌نمايد كه گنجايش ظهور اسما و صفات خداوندي را دارد. لذا پژوهش پس از بررسي هردو مكتب، دلالت‌هاي متناسب با ديدگاه اسلامي در جهت تبيين برنامه درسي اسلامي را به دور از درآميختگي با رويكرد اگزيستنسياليستي استخراج نموده است.

Humanities is responsible for research humanʹs internal conditions, his spiritual, social and behavioral life as a subject. The purpose of this science is to understand and comprehend and its method is interpretation. The explication of humanities depends on our perspective regarding human and his position in the universe. Therefore it may be called a guiding and civilizing science. Thus, due to its role, it is significant to investigate its position in the curriculum as the center of educational activities. The purpose of this article is to investigate the position of humanities in the curriculum in the existential and Islamic mechanism of training and education, with a comparative approach. The method of this investigation is to analyze the content. In this research the ontological, anthropological, epistemological and axiological bases of the two perspectives are discussed as well. After studying the philosophical bases of the two systems, two representatives from each view are chosen, to make the article coherent: the Martyred Motahhari from the Islamic approach and Karl Jaspers from the existential approach; and the perspectives of the two philosophers are investigated. Then the purpose, mechanism and approaches of teaching and learning regarding the activities of the teacher and the student, are investigated. The outcome of this research is that the two views emphasize on the position of human, from two different perspectives, and believe he is a free, aware and responsible being who has many potentials and is related with the nature and other human beings and forms his personality through time. Giving priority to existence over essence and emphasizing on self-bloom of human, existentialism introduces human as a being left up to himself who is responsible for formation of his personality and his existential transcendence. On the other hand, emphasizing on strengthening monotheism by immediate knowledge, Islamic education introduces human as an "alive theosopher" who has a nature which seeks for perfection and has the capacity to epitomize the Divine Names and attributes. Thus after investigating the two perspectives, this research has extracted the principles of explaining the Islamic curriculum which are not combined with the existential approach.