شناخت مواد و فنون ديوارنگاري پنج بناي دوره ايلخاني شهر يزد

The Study of Materials and Techniques of Mural Painting in Five Ilkhanid Monuments of Yazd City

در دوره ايلخاني و پس از آن، هم‌زمان با به‌وجودآمدن حكومت‌هاي محلي، شهر يزد، از امنيت نسبي برخوردار بود. در اين دوره‌ها، بناهاي مهمي ساخته‌شد. همچون: پنج بناي بقعه سيدركن‌الدين(مدرسه ركنيه)، بقعه سيد شمس‌الدين(مدرسه شمسيه)، مدرسه كماليه، مجموعه حسينيان(شامل?خانه حسينيان يا طاق بلندها و بقعه گنبد هشت) و بقعه شيخ احمد فهادان. نظربه اينكه، هنر و معماري دوره ايلخاني نقطه‌اي درخشان در هنر سرزمين اسلامي ايران است، باوجود پژوهش‌هاي انجام‌شده، بايد اذعان كرد كه اقدام جدّيِ بسنده براي فن‌شناسي دقيق اين آثار(به صورت موضوعي) صورت نگرفته و هنوز ابهاماتي درباره فنون و مواد ديوارنگاري اين دوره وجود دارد. به‌دليل اهميت پنج بناي يادشده از ديدِ فن ديوارنگاري در اين دوره و باتوجه به فرصت ارزشمند و استثنايي‌اي كه در يك مقطع زماني براي مطالعه اين آثار از نزديك، فراهم‌آمد، تلاش‌شد تا ضمن معرفي اجمالي اين بناها، مواد و فنون اجراي ديوارنگاري آن‌ها به روش علمي نيز بررسي شوند. دراين راستا، به شناسايي رنگدانه و بست‌هاي به‌كاررفته و سرانجام، مطالعه دقيق و از نزديكِ فن اجراي ديوارنگاره، پرداخته?شد. در بررسي مستقيم ديوارنگاره‌ها به‌نظر رسيد كه هنرمند از روش گرته‌كردن، يا روش انتقال طرح به‌وسيله بريده كاغذ(يا مقوا) و يا اجراي خطوط راهنما در زمان اجرا، بهره‌برده است. نتايج پژوهش، بيانگر آن است كه رنگدانه‌هاي به‌كاررفته در تزيين ديوارنگاره‌هاي اين پنج بنا، عمدتاً تركيبات معدني بوده‌است. فن اجرا نيز پيرو سنت‌هاي رايج ديوارنگاري، مشتمل بر بسترسازي (اجراي لايه‌هاي تداركاتي)، مشخص‌كردن مرز نقوش، تثبيت خطوط اصلي نقش‌ها و سپس رنگ‌گذاري(با فن آبرنگ) بوده‌است. روش‌هاي بررسي در اين پژوهش، مشتمل بر شيمي‌تر(كلاسيك)، تجزيه دستگاهي، مطالعات كتابخانه‌اي و مطالعات ميداني بوده‌است.

Relative security and peacefulness at the age of Ilkhans and simultaneous with the formation of local governments in Yazd city resulted in a good atmosphere for the appearance of well-built constructions such as “Sayyed Roknoddin mausoleum” (Roknieh School), “Sayyed Shamsoddin mausoleum” (Shamsieh School), “Kamalieh School”), “Hussaynian Complex” (including the Hussaynian house or Taq-Bolandha and Gonbad-Hasht mausoleum), and “Shaykh Ahmad Fahhadan mausoleum”. Considering the Ilkhanid era as a golden age of Persian art and architecture among other Islamic countries, it should be stated that very little effort has done on studying mural painting materials and techniques of this luminous time. Considering the significant values of these five monuments and profiting by the exceptional opportunity for close study of mentioned paintings and decorations, the main goal of this research is the scientific study of above mentioned mural painting materials and techniques. In direct study of wall paintings it seems that the artist has used one of the following methods: tracing, transferring the design by paper pieces and using guidelines during the performance. According to the current study, no inorganic pigments were detected in decorations of five mentioned monuments. Similar to most common Persian wall painting traditions, here, the main stages of mural painting were detected: priming (different layers of intonaco), drawing (Tarh Andazi), fixing the design borders (Qors Kardan-e Tarh) and watercolor painting. Thus, the library and field studies were followed by performing necessary spot tests and using relevant instrumental methods of analysis.