نقش ساختارهاي طبيعي در الگوي استقرار محوطه‌‌هاي پيش از تاريخ دشت تهران با استفاده از GIS

Study on the Role of Physical Structures in the Settlement Pattern of Prehistoric Sites of Tehran Plain Using GIS

دشت تهران بيش از123 محوطه باستاني پيش از تاريخ دارد كه مطالعه زمين‌‌باستان‌شناسي اين محوطه‌‌ها موضوع پژوهش حاضر است. اين پژوهش بر‌آن است تا با روش تحليل خوشه‌‌اي و محاسبه ضريب تغييرات و همچنين با استفاده از نرم‌افزارهاي GIS، SPSSو Excel نحوه توزيع محوطه‌‌هاي باستاني نسبت به متغيرهاي طبيعي شامل نوع آب و هوا، شيب، زمين‌‌شناسي، فاصله از رودخانه، ژيومورفولوژي، كاربري اراضي و ارتفاع را بررسي كند. پس از تجزيه و تحليل مشخص شد كه نحوه پراكندگي محوطه‌ها به‌گونه‌اي‌ است كه در قسمت‌‌هاي پايين محدوده، يعني نواحي دشتي و كوهپايه‌اي (خوشه يك و دو)، كمترين ضريب تغييرات متعلق به عامل فاصله از رودخانه است و محوطه‌‌ها در فواصل مختلفي از رودخانه مكان‌گزيني شده‌اند تا جايي كه در فواصل كمتر از 500 متر تا بيش از 4500 متر شاهد وجود استقرارگاه هستيم. همچنين، ضريب تغييرات بالاي عامل ژيومورفولوژي (مخروط‌‌افكنه) نسبت به ديگر عوامل نشان مي‌دهد الگوي استقرار بيشتر تحت تاثير مخروط‌افكنه‌هاست؛ ‌زيرا هر‌جا مخروط‌‌افكنه‌‌ها گسترده شده‌‌اند، استقرارگاه‌‌ها با تمركز بر آن‌ها به‌‌صورت شعاعي شكل گرفته‌‌اند و هر‌چه به‌طرف قسمت‌‌هاي بالاتر و كوهستاني حوضه مي‌رويم، محوطه‌‌ها در فواصل نزديك به رودخانه و به‌‌صورت خطي شكل گرفته‌‌اند (مثل خوشه پنج) و شيب مناسب عامل ايجاد استقرارگاه در اين‌‌گونه نواحي است.

There are more than 123 ancient sites in Tehran Plain. This research intends to via metod cluster analysis and calculation coefficient of variation (C.V) also by GIS, SPSS and Excel softwares studied to distribution pattern of ancient sites to the physical structures of the zone including: height, weather, distance from the river, slope, geology, land use and geomorphology factores.The analysis clear that at lower parts of the case study includes areas of plains and foothills (clusters one and two), the lowest coefficient of variation (C.V) is belongs to the distance from the river, In other words, the high concentration sites is not at any distance from the river, and many sites at different distances from the river have been switching places. also geomorphology factor of the coefficient of variation (C.V) is high, indicating a high concentration of sites on the fan alluvial and this shows that the pattern of settlements, are more influenced fans because fans are everywhere, the focus settlements is too, and settlements have formed radially and move to the upper basin ancient sites formed linearly at distances closer to the river (as the cluster five and four) and suitable slope factores in these areas is cause settlement.