مطالعه‌ي تطبيقي علي‌نامه و شاهنامه

Comparison between Alināmeh and Shāhnāmeh

منظومه علي‌نامه هم اكنون نخستين حماسه مذهبي محسوب مي‌شود كه به زبان فارسي سروده شده. هر چند مبناي علي‌نامه بر نقل وقايع از منابع تاريخي است، اما سراينده به گزينش رويدادها پرداخته و از آميختن واقعيت و خيال و با الگوبرداري از شاهنامه دو جنگ جمل و صفين را در قالب قصه منظوم و در 12 مجلس پرداخته است. اين الگوبرداري هم در زبان حماسي و هم در صور خيال است، اما گاه در همان الگوها تغييراتي ايجاد كرده و آن‌ها را مناسب فضاي حماسه مذهبي كرده است. از جمله شباهت‌هاي ساختاري دو حماسه، مي‌توان به اعتقاد به تقدير و سرنوشت در وقوع رويدادها، پيكر گرداني، آرايش لشكر و شيوه‌هاي نبرد اشاره كرد. از جمله‌ي تفاوت‌ها نيز مي‌توان به موارد زير را نام برد: تغيير نقش‌ها، تغيير پيش‌بيني و پيش‌گويي حوادث به كرامت و تغيير شخص پيش‌گوينده از منجم و خوابگزار به امام يا قهرمان حماسه، تغيير نقش ديو به ابليس، تغيير نوع اغراق‌ها، تغيير ميزان بي‌طرفي شاعر در حماسه ملي و تمايل به جانبداري در حماسه ديني. علي‌نامه همانند شاهنامه تركيبي از قصه، حماسه و تاريخ است.

Alin?meh poetry book is the first religious epic written in Persian. Though Alin?meh is based on historical events, its author has selectively chosen the events and told the story of Jamal and Saffeyn wars in form of poetry by imitating Sh?hn?meh and mixing the truth and imagination. Both the epical language and imaginative form are imitated, but the author made some changes in the patterns used in Sh?hn?meh and made them suitable for a religious epic. Structural similarities between the two epics are belief in destiny, the array of troops, and fighting methods. As for differences, one can say that the roles are changed; the fortune-teller is changed from an astronomer to Imam or the epical hero; Demon is replaced with Satan, and also the type of exaggeration is changed. Moreover, impartiality can be observed in Sh?hn?meh as a national epic, while in the religious one which is Alin?meh, the author is partial. Alin?meh is a mixture of story, epic and history just like Sh?hn?meh.