بازتاب قصص قرآني در تشبيه‏هاي ديوان خاقاني

Manifestation of Quranic Stories in the Similes of Khaqani’s Complete Poetical Work

بازتاب قرآن در تصويرهاي شاعرانه شعر خاقاني شرواني (520 هـ.ق ـ595 هـ.ق) بويژه در تشبيه‌هاي او بسيار گسترده است؛ چنان كه فقط قصص قرآن بخش زيادي از تشبيه‌هاي او را تحت تاثير خود قرار داده است. بر همين اساس در مقاله حاضر، ابتدا آن دسته از قصص قرآني كه در تشبيه‌هاي ديوان خاقاني به كار رفته‌است، استخراج و بررسي شده است و در پايان چنين نتيجه گيري شده است كه قرآن علاوه بر آن كه منبعي حكمي براي اشعار خاقاني است، درخيال پردازي‌هاي شاعرانه او نيز نمودي گسترده دارد. خاقاني در تشبيه كه يكي از مهمترين عناصر خيال پردازي در شعر محسوب مي‌شود، از قصص قرآني به شكلي وسيع بهره جسته‌ است؛ اين بهره گيري گاه به صورت لفظي، گاه به صورت غير لفظي (معنوي) و گاه به صورت تركيباتي است كه بر اساس الفاظ و مفاهيم قرآني ساخته شده است. برخي از قصه‌هاي قرآني در تشبه‌هاي خاقاني، به طورمستقيم مقتبس از قرآن و برخي ديگر ماخوذ از تفاسير و برخي نيز برگرفته از اسراييلياتي است كه در تفاسير قرآن راه يافته است.

The Quran is so widely manifested in Khaqani Shervani’s (520-595 A.H.) poetic imagery, especially in his similes, that Quranic stories constitute a major part of his similes. Hence, in this paper, the Quranic stories utilized in the similes of Khaqani’s Complete Poetical Work are identified and analyzed. Based on this analysis, it is concluded that in addition to its role as a theosophical source for Khaqani’s poetry, the Quran is extensively manifested in his poetic imagery. Khaqani has widely benefited from Quranic stories in his similes which are among the most significant elements of poetic imagery. This has been done either verbally, non-verbally (conceptually) or using constructions composed on the basis of Quranic words and concepts. Some of the Quranic stories reflected in Khaghani’s similes have directly been taken from the Quran, some have been taken from interpretations of the Quran and some others have been derived from the Israʹiliyat which have found their way into some interpretations of the Quran.