تقديرباوري در شاهنامه و مثنوي

Predestinarianism in Shāhnāma and Mathnavī

تقديرباوري از مباحث مهم علم كلام به‌شمار مي‌رود كه ذهن و زبان شاعران را نيز به خود مشغول كرده است. اعتقاد به تقدير از ويژگي‌هاي اصلي يك اثر حماسي مي‌باشد و مهم‌ترين باور عارفان هم به خصوص اشعريان، تقدير و سرنوشت است. اين مقاله تقدير را در دو اثر برجسته حماسي و عرفاني ـ شاهنامه و مثنوي ـ بررسي و مشابهت‌ها و تفاوت‌هاي آن را بيان مي‌كند. نگاه فردوسي و مولوي در اين زمينه، بسيار به هم شباهت دارد و با وجود تفاوت در موضوع‌هاي كتاب‌هايشان، چشم‌انداز آنان بسيار به هم نزديك است. هر دو اثر، تقدير را تجلّي‌گاه اراده و خواست كلي خداوند مي‌دانند و با تاكيد فراواني كه بر حاكميّت مطلق او بر جهان و انسان مي‌ورزند، آن را نافي اختيار و آزادي انسان ارزيابي نمي‌كنند. در نظر آنان، توسل به تقدير براي حفظ آرامش است، نه نفي مسيوليت انسان. توصيه به نيكي و كارهاي پسنديده و رعايت عدالت و ترك ستم، از ويژگي‌هاي مشترك اين دو اثر است.

Predestinarianism is among the important theological discussions that has preoccupied the poets. This article is dealing with the dominance of predestination in two prominent epic and mystical works – Sh?hn?ma and Mathnav? – and states their similarities and differences. The perspectives of Firdaws? and Mawlaw? in this respect are very similar and despite the difference of topics, their perspectives are very close. Both works consider predestination as the locus of manifestation for God’s will and the overall Divine providence; and with the great emphasis that they have made on the absolute authority of God over the universe and man, they do not regard it as incompatible with free will and human freedom. In their view, appealing to predestination is for staying in peace rather than negating human responsibility. Recommending benevolence and acts of decency, observing justice, and giving up tyranny are among the common features of these two works.