بررسي نظريه عوض از ديدگاه معتزله و اماميه

A study in Theory of Substitution from Motazela and Emamiyeh Point of View

انسان و ساير جانداران به رنج‌هايي ‌دچار مي‌شوند كه خود در پيدايش آنها نقشي ندارند. در اصطلاح متكلمان عدليه، از چنين رنج‌هايي به «آلام ابتدايي» تعبير مي‌‌شود. از نظر عموم متكلمان معتزله و اماميه تمام آلام ابتدايي منسوب به خداوند نيكوست. درباره علت نيكويي آلام ابتدايي، دو نظريه مقابل وجود دارد: نظريه اول ديدگاه اكثر متكلمان معتزله و اماميه است كه براي ‌نيكو بودن آلام ابتدايي افزون بر اعتبار (لطف و مصلحت)، عوض را ضروري مي‌دانند. نظريه دوم ديدگاه برخي از آنان است كه مصلحت موجود در الم ابتدايي را، براي نيكو بودن آن كافي مي‌دانند و ديگر استحقاقي نيست تا عوض را ضروري نمايد. هردو ديدگاه مورد چالش قرار مي‌گيرند. ديدگاه نخست به طور مطلق صحيح نيست؛ زيرا آن‌چه براي مكلفان در زمينه آلام ابتدايي مي‌توان مطرح كرد ثواب است و براي آنان، عوض به صورت تفضلي، آن هم در صورت نايل نشدن به ثواب، تبيين‌پذير است و در مورد غيرمكلفان (حيوانات، كودكان، مستضعفان فكري‌، ديوانگان) نيز اگر الم ابتدايي‌ در حق خودشان لطف باشد، عوض استحقاقي قابل قبول نيست ولي اگر الم ابتدايي، در حق ديگران لطف باشد، و يا لطف‌ ‌آن نوعي ‌باشد مي‌توان عوض استحقاقي را پذيرفت و سرانجام مي‌توان گفت: نظريه ثواب و عوض مكمل يكديگرند تا تبيين‌كننده نيكويي تمام آلام ابتدايي باشند.

As we all know, human beings and animals in their life sometimes encounter with hardships and pains, while they were not culpable. Some of the Motazela and Emamiyeh’s theologians called this pains “the Primary Pains” and they generally regard them as a good events, because they are coming from Allah. In this respect (goodness of the Primary Pains) there are two different ideas: The first one that belongs to Mutazelah and emamiyeh theologians argues that beside the fact that “the Primary Pains” are expediential, it is also good because of the theory of substitution. In the other word, it is necessary for its cause to substitute this pain with something else. The Second one says that the origins of “the Primary Pains” lay down only in their interest for creatures and there is no need to any more substitution. In this paper we challenged both perspectives: the first view is not completely true, because the devout people (people who are observant of religious laws and practices) will receive the remuneration in the afterlife world, and they will receive the substitution only if they are not given remuneration. And about non-devout people (who necessarily are not observant of religious laws and practices) like animals, kids, insane and so on, if the “the Primary Pain” is in their interest then they do not need to any additional substitution; but if the “the Primary Pain” isn’t in their interest, but is respected as good for the others, the theory of substitution can be justified.