پسا ساختار گرايي: رهيافتي نو در نظريه و نقد ادبي معاصر

Poststructuralism: A New Approach in Literary Theoryand Criticism

رواج فلسفه نسبيت‌گرايي و در پي آن تكثرگرايي در ابعاد مختلف علوم انساني و جهان بيني‌هاي حاكم قرن بيستم و تقويت منش تساهل و تسامح و تسّري آن‌ها به حوزه مطالعات ادبي و رويكردهاي نقادانه ( نظريه و نقد ادبي) در غرب ماهيتي دموكراتيك و بسيار پذيرنده به اين حوزه بخشيده و آن را، مانند ساير حوزه‌هاي انديشه، به مبحثي ميان‌رشته‌اي و متشتّت تبديل كرده است. اين توفيقِ ناگزير، به گسترش و تنوّع رهيافت‌هاي جديد در قرايت و تحليل انواع متون از جمله متون ادبي منجر شده است. از جمله اين رهيافت‌هاي نقادانه در تحليل متون ادبي، پسا ساختارگرايي است كه در اواخر دهه 1960در پي انتشار آرا برخي متفكران تاثيرگذار همچون ژاك دريدا، رولان بارت، ژاك لاكان،و ميشل فوكو به وجود آمد. اين رويكرد در زمره بارزترين مصاديق بروز روحيات ذكر شده در حوزه‌هاي انديشه نيز هست كه اين امر ضمن كمك به گسترش حوزه شمول و كاربرد اين روش نقادانه، تعريف و توصيف آن را دشوار و تا حدودي حتي نا ممكن مي‌كند. در اين گفتار سعي بر آن است تا به پسا ساختارگرايي به عنوان رويكردي نو در نظريه و نقد ادبي معاصر بپردازيم، و ضمن ارايه تعريف، زمينه پيدايش و ماهيت آن، نظرات جمعي از متفكران عمده در شكل‌گيري و رواج آن را نيز برشمرده و در نهايت دلالت‌هاي خاص آن براي تحليل و واسازي متون ادبي را ذكر كنيم.

The emergence of relativism and pluralism in the philosophies, different aspects of humanities and the worldviews dominant in the 20th century western societies from one side, and the growth of toleration in human relations from the other, have invariably affected literary theories and studies, and given them an ever greater democratic and receptive nature. This has made them, like many other conditions of human thought, more and more interdisciplinary and prolific.The success of this event has inevitably led to the development and the variety of new and innovative approaches in reading and analyzing different texts, including literature. Among such novel critical stances is poststructuralism which appeared in late 1960s, following the spread of new theories by such great contemporary thinkers as Jacques Derrida, Roland Barthes, Jacques Lacan, and Michel Foucault. This approach has also most tangibly manifested in the mentioned tendencies in different fields of thought. Such tendencies at the same time have made it more difficult, or even sometimes impossible to define and explain. An attempt has been made, in the present paper, to introduce poststructuralism as a recent approach in literary theory and criticism. Besides, attempting some definitions, and accounting the background of its birth, we have also point to the basic theories of men of thought important in its formation. Finally, we would emphasize its significance for reading, analyzing and deconstructing literary texts.