تعيين توان پذيرش جمعيتي سرزمين، معياري مهم در ارزيابي روند بيابان زايي (مطالعه موردي: استانهاي تهران و البرز)

Land Resources & Population Supporting Capacity in Tehran province

بيابان زايي، پديده‌اي چندعاملي و ناظر به ابعاد مختلف است. از اين رو اين مفهوم در حوزه منابع طبيعي و محيط زيست حول محورهاي متعددي قابل بررسي است. امروزه يكي از مهمترين دغدغه هايي كه موجبات تعمق و توجه جدي صاحب نظران و برنامه ريزان را به سوي مفهوم بيابان زدايي و يا مهار بيابان زايي جلب نموده، واقعيت رشد شتابان و انبوهي جمعيت در محيط ها و مناطق اكولوژيك و تداوم آن در آينده از يكسو و رشد حيرت آور و چشم گير كلان شهرها و توسعه صنعتي لجام گسيخته به ويژه در كشورهاي جنوب و پيامدهاي زيانبار آن براي ساكنان اين مناطق مي باشد. از طرفي زمين يك منبع محدود است و با گذشت زمان در بسياري از كشورها، با توجه به رشد تصاعدي جمعيت و مراكز شهري و همچنين استفاده هاي وسيع از زمين و از سوي ديگر با توجه به اين واقعيت كه تنها 5 ميليون كيلومتر مربع از سطح كره زمين براي استفاده پايدار در آينده باقيمانده است، وضعيت بدتر خواهد شد. مباحث زيادي پيرامون پذيرش ميزان جمعيت بر اساس كيفيت اراضي به-منظور حفظ پايداري منابع و محيط زيست وجود دارد. هدف اين مقاله برآورد توان تحمل جمعيت پذيري منطقه تهران و البرز بر مبناي قابليت واحدهاي اراضي به كمك روش معرفي شده توسط بخش مركزي كشاورزي آمريكاست. اين كار اولين گام براي تعيين ميزان تخريب سرزمين جهت تشخيص خطر بيابان زايي انسان ساخت مي باشد. در شرايط كنوني آنچه مسلم است روند تحولات جمعيتي استان هاي تهران و البرز منجر به پيدايش زمينه هاي ناپايداري محيطي و بيابان زايي به مفهوم تخريب و افت كارايي سرزمين شده است. برپايه نتايج به دست آمده كلاس هاي 1، 4 و 9 كيفيت اراضي در منطقه به ترتيب 38/20، 93/14 و 44/37 درصد از مساحت استان را داراست و اين سه كلاس با توجه به توان توليد مربوطه، 9/81 درصد كل توان جمعيت‌پذيري منطقه را به خود اختصاص مي دهند. ارزيابي قلمرو تحت تاثير بيابان زايي ناشي از فشار جمعيت نشان داد كه 38/13 درصد از اراضي مناطق مورد مطالعه با مساحتي معادل 251800 هكتار در گروه مناطق در معرض بيابان زايي كم، 23 درصد در دسته مناطق در معرض بيابان زايي متوسط، 06/25 درصد در قلمرو نواحي با درجه تاثيرپذيري زياد از بيابان زايي و 55/38 درصد ديگر از اراضي در معرض بيابان-زايي شديد قرار دارند. بر همين اساس معلوم شد كه جمعيت كنوني استان تهران 05/3 برابر جمعيت مطلوب آن است. اين نسبت در مناطق پرتراكمي مانند تهران، كرج، شهريار و رباط كريم تا 7/4 برابر نيز مي رسد. البته محدوده عملياتي اين پژوهش به دليل انجام آن در زمان قبل از تاسيس استان البرز شامل محدوده اداري سياسي استان تهران در سال 1387مي باشد.

Desertification is a multifactorial phenomenon and relates to different aspects. Thus, this concept can be studied around multiple axes in natural resources and environment. Nowadays, the rapid growth and huge population in environments and ecological areas are of the most important concerns that have attracted the attention of experts and planners to the concept of desertification or combat desertification. On the one hand, astounding growth of metropolises and unbridled industrial development have led to adverse outcomes for the residents. Moreover, land is a limited resource and the situation will get worse over time in many countries due to the exponential growth of population and extensive use of land and with regard to the fact that only 5 million km2 of the earth has remained for sustainable utilization in future. There are many issues surrounding population supporting capacity based upon the quality of the land in order to maintain the sustainability of resources and environment. The purpose of this article was to estimate population supporting capacity of Tehran and Alborz on the basis of the potential of land units through the method introduced by Central Department of Agriculture of USA. This is the first step to determine the extent of land degradation and detection of man-made desertification. In the current situation, it is obvious that a demographic development of Alborz and Tehran provinces has led to instability in the environment and desertification. Based on the results, classes 1, 4 and 9 of the land quality covered 20.38, 14.93, and 37.44 percent of the surface area, respectively. These three classes could be accounted for 81.9% of population supporting capacity according to the potential of production. Our results showed that lands of the study area were exposed to desertification classified as very high risk (38.55 % of the total area), high risk (25.06 % of the total are), moderate risk (23 % of the total area), and low risk (13% of the total area). Accordingly, it was found that the current population of Tehran province was 5 times higher than the optimal population. This ratio also reaches 4.7 times in high-density areas such as Tehran, Karaj, Shahriar and Robat Karim.