ارزيابي وضعيت فعلي بيابان زدايي در مناطق بيابان ساحلي با استفاده از معيارهاي بيوفيزيك مدل IMDPA (بررسي موردي: منطقه كهير كنارك – چابهار)

Evaluation of current desertification status in shore deserts using biophysical criteria of IMDPA model

بيابان‎زايي عبارت است از تخريب اراضي در مناطق خشك، نيمه خشك تا خشك جنب مرطوب به سبب اثرات گوناگون ناشي از اعمال مخرب عامل انساني. جهت ارزيابي و تهيه نقشه بيابان زايي تاكنون تحقيقات بسيار زيادي در داخل و خارج كشور صورت گرفته كه منجر به ارايه مدل هاي منطقه اي فراواني شده است. به منظور ارايه يك مدل منطقه اي و ارزيابي كمي وضعيت فعلي بيابان زايي محدوده اي با وسعت4770 هكتار در منطقه كهير كنارك (چابهار) - بيابان هاي ساحلي - در نظر گرفته شد. در اين تحقيق ابتدا براساس تلفيق اطلاعات مربوط به نقشه هاي توپوگرافي، زمين شناسي، عكس هوايي و بازديد هاي صحرايي، منطقه مورد مطالعه به 7 رخساره تفكيك گرديد كه هر رخساره ژيومورفولوژي به عنوان واحد اصلي ارزيابي وضعيت فعلي بيابان زايي مدنظر قرار گرفت. با توجه به تجزيه، تحليل و تلفيق روش IMDPA كه جديدترين و مطرح ترين مدل بيابان زايي در داخل كشور محسوب مي گردد، تلاش گرديد تا معيارها و شاخص هاي موثر بر بيابان زايي انتخاب شوند و در قالب يك مدل منطقه اي بيابان زايي و با توجه به ارزش عددي هر يك از شاخص ها در هر واحد كاري و سپس در كل منطقه مورد بررسي و ارزيابي قرار گيرند. در نهايت وضعيت فعلي شدت بيابان زايي منطقه با تاكيد بر چهار معيار اقليم‏‏‎، پوشش گياهي، كيفيت خاك، فرسايش بادي و 16 شاخص در چهار كلاس كم، متوسط، شديد و بسيار شديد برآورد گرديد. نتايج بدست آمده نشان مي دهد كه در مدل پيشنهادي منطقه اي، عرصه ي مورد مطالعه از نظر شدت بيابان زايي در حدود 74/1321هكتار (71/27 درصد) در كلاس متوسط(II) و حدود 30/2639 هكتار (33/55 درصد) در كلاس شديد (III) قرار دارد. از بين معيارهاي مورد بررسي، معيار تخريب خاك بالاترين درصد وزني را به خود اختصاص داده است و از بين شاخص هاي مورد بررسي، ميزان بارش، تركم پوشش گياهي، دوري و نزديكي به نهشته هاي ماسه بادي، بهره برداري از پوشش و زهكشي به ترتيب بيشترين درصد وزني را به خود اختصاص داده اند. همچنين متوسط وزني ارزش كمي در كل منطقه 5325/1=DS برآورد گرديد كه بيانگر وجود كلاس شدت بيابان زايي بسيار شديد در كل منطقه مي باشد.

Desertification refers to land degradation phenomenon in arid, semi-arid and dry sub-humid areas, resulting from various factors including: climatic and anthropogenic activities. There are vast natural areas in Iran, which have susceptible and fragile ecosystem and desert condition. In order to challenging with desertification, it is necessary to do some scientific research and assessment in different parts of the world. In this respect, a comprehensive model entitled" Iranian Model of Desertification Potential Assessment" has been prepared in Iran. In this research, among different existing methods IMDPA was selected and desertification intensity was evaluated on the basis of 4 criteria including: Climate, vegetation cover, soil and wind erosion and 16 indices. Each criterion was assessed based on the selected indices which result in qualitative mapping of each criterion cased on geometric average of the indices. Finally, sensitive map of region was extracted using geometric average of all criteria. Analysis of desertification criteria in Konarak region showed that among study criteria, soil criteria is a major problem in the study area with a geometric average of 1.7 which shows very high class while wind erosion criteria with a weighted average of 1.63 stands in second order of desertification class. Among the whole study area, 27.71% was found to be in medium and about 53.33% in very high class of desertification.