بررسي تنوع فيتوشيميايي اسانس بومادران هزاربرگ (Achillea millefolium L.) رويشگاه‌هاي مختلف ايران

Phytochemical variation of essential oils of Achillea millefolium L. from different habitats of Iran

بومادران هزاربرگ با نام علمي Achillea millefolium L. از خانواده كاسني و يكي از گياهان دارويي مهم در دنيا و كشور ما بوده كه داراي مقادير قابل‌توجهي متابوليت‌هاي ثانويه و به‌ويژه روغن‌هاي اسانسي مي‌باشد. از مواد موثره اين گياه استفاده فراواني هم در طب و هم در صنايع دارويي، آرايشي و بهداشتي مي‌شود. در اين پژوهش، تركيب‌هاي شيميايي و مقدار اسانس 15 جمعيت رويشگاهي بومادران هزاربرگ ايران مورد بررسي قرار گرفت. در خرداد و تيرماه 1388 پيكر رويشي نمونه‌ها در مرحله گلدهي كامل از رويشگاه‌هاي مختلف جمع‌آوري گرديد. نمونه‌ها پس از جمع‌آوري و خشك شدن، به روش تقطير با آب، اسانس‌گيري شد و پس از تعيين درصد اسانس هر جمعيت بر حسب درصد وزني نمونه خشك، براي شناسايي تركيب‌هاي تشكيل‌دهنده و مقدار اسانس هر تركيب از دستگاه‌هاي كروماتوگرافي گازي (GC) و كروماتوگرافي گازي متصل به طيف‌سنج جرمي (GC/MS) استفاده شد. براساس نتايج حاصل مقدار اسانس نمونه‌ها از 72/0-32/0 درصد وزني نمونه خشك متغير بود. رنگ اسانس‌ها از زرد روشن تا آبي تيره متغير بود و ارتباط نزديكي با نوع تركيب‌هاي تشكيل‌دهنده هر نمونه داشت. اسانس بومادران هزاربرگ ايران داراي تنوع بسيار بالايي از نظر نوع تركيب‌هاي تشكيل‌دهنده بود. با توجه به تركيب‌هاي اصلي هر اسانس مي‌توان به حضور هفت تيپ شيميايي مختلف در نمونه‌هاي مورد بررسي پي برد. تيپ‌هاي شيميايي زير در بررسي اسانس نمونه‌ها تشخيص داده شدند: 1) 8،1-سينيول، 2) پارا-سيمن، 3) كوبنول، 4) كامازولن، 5) كريزانتنون + كامفور، 6) لاواندوليل استات + كامفور و 7) كامفر + ليمونن.

Achillea millefolium L. from Asteraceae family is considered as an important medicinal plant in the world and also in our country which has considerable secondary metabolites, especially essential oils. Active substances of this plant are used not only in old and modern medicine but also in hygienic, cosmetic and medical industry. In this research, we studied yield and chemical composition of yarrow essential oils from 15 different ecological regions of Iran. For essential oils isolation, the aerial parts of the plant were collected from habitats, in June and July 2009 at full flowering stage. Samples were dried at room temperature and the essential oils were prepared by hydrodistillation method.The oil yields were calculated on dry weight basis and the analysis of the essential oils was carried out by GC and GC-MS. The results showed that total content of essential oils was variable from 0.32 - 0.72% in different populations. The color of the essential oils varied from pale yellow to dark blue and a close relation was found between composition and color of the essential oils. According to the results, essential oil of Achillea millefolium L. in populations of Iran showed a great diversity with regard to the type of the chemical compositions (high chemical polymorphism). Regarding the major components of the oils, seven chemotypes were identified as follows: 1) 1,8-cineole, 2) p-Cymene, 3) cubenol, 4) chamazulene, 5) chrysanthenone + camphor, 6) Lavandulyl acetate + camphor, and 7) camphor + Limonene.