ارزيابي سازگاري و پايداري عملكرد دانه ژنوتيپ‌هاي گندم نان در مناطق سردسير ديم

Evaluation of adaptability and grain yield stability of bread wheat genotypes in cold dryland areas

به منظور بررسي اثر متقابل ژنوتيب و محيط و تعيين ميزان سازگاري و پايداري عملكرد دانه در ژنوتيپ‌هاي اميدبخش گندم نان ديم، اين مطالعه طي سه سال زراعي(1385-1382) در پنج ايستگاه از مناطق سردسيرديم كشور (مراغه، اروميه، قاملو، قيدار و اردبيل) اجرا شد. آزمايش شامل 13 ژنوتيپ پيشرفته گندم نان به همراه دو رقم شاهد شامل سرداري و آذر 2 (جمعاً 15 ژنوتيپ) بود كه در قالب طرح بلوك‏هاي كامل تصادفي با 4 تكرار انجام گرديد. در پايان سال سوم، تجزيه واريانس مركب براي 3 سال و 5 مكان انجام شد. براي تعيين لاين‏هاي پايدار از نظر عملكرد دانه از روش لين وبينز، ضريب تغييرات عملكرد و روش رتبه بندي استفاده شد. نتايج حاصل از تجزيه مركب (3 سال و 5 مكان) نشان داد كه اثرات ساده سال، مكان و ژنوتيپ و اثر متقابل مكان و ژنوتيپ و اثر سه جانبه سال و مكان و ژنوتيپ بر عملكرد دانه از نظر آماري بسيار معني‏دار بود. بيشترين و كمترين عملكرد دانه به ترتيب مربوط به ايستگاه مراغه (726/2 تن در هكتار) و ايستگاه اروميه (669/1 تن در هكتار) بوده و لاين شماره 13 (Sardari-HR39) با متوسط عملكرد دانه 202/2 تن در هكتار بيشترين عملكرد دانه را در بين ژنوتيپ‌هاي آزمايشي داشت. لاين‏ شماره 7 ((Dari-8//F35-70-Moxnac/Trt"S" و لاين شماره 8 ((Dari-7/Sabalan نسبت به ارقام شاهد از نظر روش لين و بينز پايدارتر بودند. بر اساس روش رتبه‏بندي ژنوتيپ شماره 13 نسبت به شاهدهاي آزمايشي (سرداري و آذر 2) داراي ميانگين رتبه كمتر و عملكرد دانه بيشتري بود. با توجه به عملكرد دانه و ساير خصوصيات زراعي (زودرسي، وزن هزار دانه، تعداد پنجه‌هاي بارور و عادت رشد) لاين Sardari-HR39 براي كشت در مناطق سردسير ديم با نام هما معرفي گرديد.

To evaluatE the genotype environmental interaction and determine grain yield stability and adaptability of dryland promising bread wheat genotypes, this study was conducted during three cropping seasons (2003-2006) in five regions of cold dryland areas including Maragheh, Urmia, Qamloo, Qydar and Ardebil. Experiments included 13 promised wheat genotypes with 2 checks (Sardari and Azar 2) and arranged in Randomized Complete Blocks design with four replications. Combined analysis of variance was done for three years in five locations. Lin and Binns parameter, coefficient of variation of grain yield and ranking method were used for determination of the stable genotypes. Results showed that location, year, genotype and interactions of location×genotype, year?location?genotype were significant (p ? 0.001). The highest and least grain yield belonged to Maragheh (2.726 t/ha) and Urmia stations, line No.13 (Sardari-HR39) with 2.202 t/ha had the highest grain yield among genotypes. Stability analysis with Lin and Binns method showed that lines No.7 (Dari-8//F35-70-Moxnac/Trt"S") and No. 8 (Dari-7/Sabalan) had the highest stability comparing the checks. The results of ranking method showed that line No.13 (Sardari-HR39) had the lowest ranking mean and the highest grain yield, comparing with other genotypes. Regarding to grain yield and other agronomic traits (earliness, thousand kernel weight, number of mature tillers and growth habit) genotype No. 13 (Sardari –HR39) released with the name of HOMA for planting under cold dryland areas.