جايگاه قابوس‌نامه در قلمرو ادبيات تعليمي

Qaboos Nameh’s Position in the Realm of Didactic Literature

«قابوس‌نامه» يا به تعبيري «نصيحت‌نامه» تاليف «عنصرالمعالي‌كي‌كاووس » از آثار قرن پنجم هجري قمري و اثري تعليمي و تربيتي است كه در حوزه اخلاق و ارشاد جايگاه خاصي دارد. هدف و انگيزه نويسنده از تاليف اين كتاب، ابتدا ارشاد و راهنمايي فرزندش «گيلان‌شاه» و سپس بهره‌مندي ديگر جويندگان است. امتيازات و ويژگيهاي قابوس‌نامه، تنها مربوط به محتواي تعليمي و اندرزگونه آن نيست؛ بلكه عوامل متعددي در كنار هم به تعميق و نفوذ اين آموزه‌هاي تربيتي در مخاطب مدد مي‌رساند. ويژگيهاي خاص نويسنده چون صميمت، صداقت، پاكي سخن، فروتني و آزادانديشي از يك سو و ابزار كلامي وي چون به‌كارگيري امثال رايج فارسي و عربي، استفاده از تمثيل و داستانهاي جذّاب و مناسب با موضوعات متن، بهره‌گيري از آيات و احاديث، برخورداري از سخنان بزرگان و اشعار فارسي از جمله عوامل مهمي است كه به غناي تعليمي اين اثر قوّت بخشيده، از اين حيث آن را جاويد و ماندگار كرده است. در اين مقاله ابتدا ويژگيهاي خاص نويسنده قابوس‌نامه را برمي‌شماريم كه خود مدل و الگويي از ارزش‌هاي اخلاقي را به طور غيرمستقيم به نمايش مي‌گذارد؛ سپس به دسته‌بندي موضوعات محتوايي اين اثر مي‌پردازيم و در پايان تاثير ابزار كلامي نويسنده را مورد بررسي قرار مي‌دهيم.

Qaboos Nameh" or "Nasihat Nameh", written by "Onsorolmali key Kavous" in the fifth century A.H. has a special didactic and education position in the field of Ethics and Guidance. The aim and motivation of the author for writing this book was mainly guiding and advising his own son "Gilan Shah," and in the second place benefiting other interested seekers. Qaboos Nameh’s advantages and characteristics are not just due to its educational and advisory content but several different factors have gathered together to aid and deepen the influence of these educational lessons on the addressees. Special characteristics of the author such as intimacy, honesty, purity of speech, humility and liberal mindedness; on the one hand, and his discourse devices such as using common proverbs in Persian and Arabic, interesting parables and stories suitable to text topics, taking advantage of the verses and tradition, including quotations of great people and Persian poetry on the other hand, are among the important factors that strengthen the educational enrichment of this work and consequently make it be eternal and everlasting. In this paper, we will first enumerate the special characteristics of the author which indirectly depicts a model and pattern of moral values, and then we will classify the content subjects of this work and finally the impact of discourse devices employed by the author will be examined.