مقايسه تركيب‌هاي شيميايي اسانس بومادران زرد (Achillea biebersteinii Afan.) استان خراسان با استفاده از روشهاي آماري چند متغيره

A comparative study on chemical constituents of essential oils from different populations of Achillea biebersteinii Afan. growing wild in khorasan using multivariate statistical analyses

بومادران زرد (Achillea biebersteinii Afan.) گياهي متعلق به تيره Astraceae مي‌باشد كه در اروپا، تركيه، ايران و آسياي مركزي يافت مي‌شود. علاوه بر كاربرد در طب سنتي، اين گياه به سبب ويژگي‌هاي اسانس در طب نوين و استفاده در صنايع مختلف بسيار قابل‌توجه مي‌باشد. هدف از انجام اين مطالعه، بررسي اجزاي اسانس نُه جمعيت مختلف بومادران زرد استان خراسان بود. بدين منظور، پس از استخراج اسانس و محاسبه عملكرد آن در هر جمعيت بر مبناي وزن خشك گياه، تركيب‌هاي اسانس آنها با استفاده از دستگاه‌هاي كروماتوگراف گازي (GC) و كروماتوگراف گازي متصل به طيف‌سنج جرمي (GC/MS) شناسايي شدند. متوسط عملكرد اسانس جمعيت‌ها با سه تكرار تعيين شد كه توده گلول و چلمير به‌ترتيب با 62/1% و 6/1% بالاترين عملكرد را در بين ساير توده‌ها به خود اختصاص دادند. در مجموع 23 تركيب در تمام اسانس‌ها شناسايي گرديد كه مونوترپن‌هاي اكسيژنه (1/73- 9/47%) اصلي‌ترين گروه اجزاي اسانس را در ميان توده‌هاي مورد مطالعه به خود اختصاص دادند. 1،8-سينيول، مشتقات نپتالاكتون، پارا-سيمن، آلفا-ترپينن و سيس-كريزانتيل استات، به‌ترتيب سهم هر تركيب در تشكيل درصد كل اجزاي اسانس جمعيت‌هاي مختلف مورد بررسي، به‌عنوان اجزاي عمده بودند و لاواندوليل 2-متيل بوتيرات و سيس-كريزانتنول به‌عنوان نادرترين تركيب‌هاي اسانس جمعيت‌هاي مختلف شناسايي شدند و تنها در دو جمعيت مورد مطالعه وجود داشتند. با توجه به بازده اسانس بالا و غني بودن از سه تركيب پارا-سيمن، 1،8-سينيول و نپتالاكتون (4a?-7?,7a-B-Nepetalactone) كه داراي اثرهاي بيولوژيكي شناخته شده مي‌باشند، دو توده گلول و ازغد مناسبترين نمونه‌ها جهت استفاده در صنايع مختلف، به‌ويژه دارويي به‌شمار مي‌روند.

Achillea biebersteinii Afan. is a member of Asteraceae and occurs wild in different parts of the world including Europe, Turkey, Iran and central Asia. In addition to traditional medicine, the plant is also considered in modern medicine and different industries because of its essential oil characteristics. The present study was conducted to investigate the essential oil content and composition of nine populations of A. biebersteinii collected from different ports of Khorassan Province. For this purpose, after calculating essential oil content of each population with three independent experiments, chemical constituents of oils were identified by means of GC and GC-MS analyses. The results showed that Golool (1.62%) and Chelmir (1.60%) contained the highest amount of essential oil. Totally, 23 components were characterized in the essential oil of all populations with oxygenated monoterpens (47.9-73.1%) as the principle fraction. While 1,8-cineole, nepetalactone, p-cymene, ?-terpinene and cis-chrysanthenyl acetate were identified as the prevalent constituents of all investigated essential oils, lavandulyl 2-methyl butyrate and cis-chrysanthenol were the rarest ones. Due to the high content of essential oil and high levels of 1,8-cineole, nepetalactone derivatives and p-cymene which are well-known biologically active compounds, Golool and Azghad populations seem to be suitable for application in relevant industries.