رويارويي خشت و كشت براي تصرف اراضي كشاورزي در استان فارس

Competition between Clay Brick and Farming for Agricultural Lands in Fars Province

در سال هاي اخير احداث و توسعه كوره هاي آجرپزي بر روي اراضي كشاورزي همچون ساير موارد تغيير كاربري اراضي كشاورزي، نگراني هاي جدي را در سطح ملي بوجود آورده است. در عين حال داده ها و اطلاعات مستند كافي در مورد شدت عمل، پي آمدها و تهديدهاي حاصل از اين نوع تغيير كاربري اراضي در دسترس نيست. در اين تحقيق، پراكنش جغرافيايي و قابليت اراضي تبديل شده به كوره هاي آجرپزي در دو دشت مهم كشاورزي مرودشت و كوار در استان فارس تعيين و اثرات اين تغيير كاربري اراضي كشاورزي بر روي توليد و مسايل اجتماعي و زيست محيطي آن مورد بررسي قرار گرفت. پراكنش جغرافيايي و روند گسترش زماني كوره هاي آجرپزي بصورت نقشه رقومي با استفاده از لايه هاي اطلاعاتي شامل تصاوير دريافتي از گوگل ارت(Google Earth) و عكس هاي هوايي سال هاي مرجع تعيين شد. براي تعيين قابليت كاربري اراضي براي كشاورزي، از داده هاي حاصل از تشريح مورفولوژيكي و تجزيه آزمايشگاهي نمونه هاي خاك نيمرخ هاي مطالعاتي در دو دشت مورد مطالعه استفاده شد. تجزيه و تحليل داده ها در سيستم اطلاعات جغرافيايي (Arc GIS) انجام شد. مساحت فعلي اشغال شده توسط كوره هاي آجرپزي پس از چهار دهه فعاليت در دشت مرودشت 560 و در دشت كوار 740 هكتار مي باشد. اين ارقام به ترتيب يك افزايش 3 و 8 برابري را نسبت به سال 1372 در اين دو دشت نشان مي دهد. افزايش سطح در دشت مرودشت بيشتر مربوط به خاكبرداري هاي انجام شده بين كوره هاي قديمي و در دشت كوار به دليل بلعيدن بخش هاي جديدي از اراضي كشاورزي در مركز و شمال اين دشت است. اراضي تغيير كاربري يافته داراي خصوصيات مناسب براي كشاورزي بوده و در سيستم طبقه بندي ارضي، غالباً در كلاس IIS قرار مي-گيرند. روند كنوني تغييرات نشان مي دهد در آينده نزديك مساحت بيشتري از اراضي مستعد دشت هاي مورد مطالعه از چرخه توليد خارج شده و علاوه بر تهديد جدي براي پايداري توليد، مشكلات عمده اي را به لحاظ اجتماعي و زيست محيطي در اين مناطق بوجود خواهد آورد.

Recently, concerns about conversion of agricultural lands to brick factories have come to the fore. In Iran, few studies have been focused on this issue. This study was conducted to (1) determine the areal extent and magnitude of agricultural lands which have been converted to brick factories in Marvdasht and Kavar plains in Fars Province, and (2) investigate the environmental consequences of brickworks. The aerial photos of the study areas acquired in 1993 and 1955 were used to verify the status of land under brick factories in the past. Google Earth facilities were used to locate the brick factories and map their geographic distribution in 2011. To determine the capacity of the converted lands, several soil profiles were studied in the converted agricultural lands. Data integration was done using Arc GIS software. The number of brick factories and the land areas they occupy have grown dramatically in recent years. Currently, the land swallowed by brick factories covers 560 and 740 ha in Marvdasht and Kavar plains, respectively. The converted land areas show a three-time growth in Marvdasht plain and an eight-time growth in Kavar plain since 1993. Soil survey investigations during fieldwork revealed that most of the converted surfaces belong to class II land with slight limitations for farming. The opportunity to annually produce about 8000 tons of wheat on about 1300 ha of the converted lands has been lost, as a result of improper land use change in Marvdasht and Kavar plains. Land use change by brick factories is a threat to agricultural production in Fars Province. Moreover, intensified brick production has increased adverse environmental effects by augmenting land, water and air pollution. If continued, brickworks not only will consume vast areas of prime agricultural lands, but also, the added value of the agricultural lands will persuade the farmers to sell their lands and immigrate to big cities