قلمرو فقه در حقوق موضوعه ايران

The Domain of Islamic Jurisprudence in Positive Law of Iran

از زمان پيدايش حقوق، دين و مذهب و اعتقادات قلبي منبع عظيمي براي حقوق به‌شمار مي‌رفته است. قرن‌هاي متمادي، مقررات كليسا هم دين و شريعت بوده است هم حقوق؛ همان وضعيتي كه قبل از مشروطه در ايران مي‌توان شاهد آن بود. سعي قانونگذاران نيز اين بوده است كه تاحد ممكن راه‌حل معضلات اجتماعي را از درون نظام شرعي پيدا كنند و به‌صورت قانون جلوه دهند، همچنان‌كه قضات و حقوقدانان نيز در عمل به فقه وفادار مانده‌اند و مواردي كه احكام فقهي در آرا انعكاس يافته است، كم نيست. حتي دكترين حقوقي نيز درمواردي براي تفسير و شرح مواد قانوني به دامان فقه پناه آورده است. با وجود اين، بخشي از قواعد حقوقي ما از فقه فاصله گرفته و رنگ و بوي اروپايي به خود گرفته است. از سويي، اصولي در قانون اساسي وجود دارد كه دامنه كاربرد فقه را در حقوق موضوعه تيره و تار كرده است. در قانون اساسي، تفسير و شرح مواد ناقص يا مبهم به منابع معتبر اسلامي و فتاوي معتبر واگذار شده درحالي‌كه دامنه كاربرد فقه درمورد قوانين مقتبس از رژيم‌هاي حقوقي ديگر محلّ ترديد است. همين امر، تدوين قلمرو فقه در حقوق موضوعه را ضروري ساخته است؛ كه در اين مقاله بررسي مي‌شود.

From the beginning of the formation of Law, religion, faith and beliefs were considered as valuable and rich resources and inspiration for the purpose. For centuries rules defined by the church were both religion and law, the same situation as Iran before constitutional revolution. Legislators have always tried to find the solution for the problems of society in religious rules and system and represent it as law, as well as judges and jurists who were faithful to Islamic jurisprudence in practice, and a lot of judgments and judicial decisions are actually representations of commandments of Islamic jurisprudence. Even in some cases legal doctrine benefits from Islamic jurisprudence to explain and describe law articles. Nevertheless, some parts of our legal rules have kept distance from Islamic jurisprudence and are more close to western and European rules. On the one hand, some principles of constitutional law have made the domain of Islamic jurisprudence unclear. In the constitutional law of Iran, reliable Islamic sources and accredited religious injunctions are to explain and describe the defective or obscure articles, but the domain of Islamic jurisprudence for laws extracted from other legal regimes is in doubt. Thus, it is necessary to provide the framework for the domain of Islamic jurisprudence in positive rights, which we will be discussed in this article.