بررسي و نقد آموزه‌هاي مبحث «بيان» كتاب جواهرالبلاغه

Investigating and Criticizing the Courses of the Subject of ‘Rhetoric’ in Javaher Al-Balaghah in Comparison to the Old Eloquence Textbooks

علوم بلاغي همانند صرف و نحو در آغاز به ‌منظور فهم اسرار و رموز قرآن كريم و وجوه اعجاز بياني آن و با محوريت آيات نوراني قرآن و نيز اشعار جاهلي صورت گرفت، ولي رفته‌رفته به ساير متون نظم و نثر عربي راه يافت و به‌ صورت قواعدي منسجم تدوين شد و به ظهور تاليفات ارزش‌مندي در اين زمينه انجاميد. يكي از اين تاليفات ارزش‌مند كتاب جواهرالبلاغه تاليف سيد‌احمد هاشمي است كه به ‌منزله بهترين كتاب آموزش بلاغت شناخته شد، و تا كنون ده‌ها بار تجديد چاپ شده است. اين كتاب مانند همه تاليفات بشري كاستي‌ها و نادرستي‌‌هايي دارد كه با بهره‌گيري از آموزه‌هاي بلاغت عربي در كتب آموزشي قديم، در سه مبحث علم بيان: تشبيه، مجاز و كنايه به نقد آن پرداخته‌ايم و پاره‌اي از تعاريف و شواهد كتاب كه نارسا يا نادرستند را مشخص كرده‌ايم. در اين بررسي معلوم شد كه مولف در مباحث مربوط به علم بيان از برخي اصطلاحات بلاغي تعريفي ارايه نداده‌ است؛ اما قسمت عمده نقايص و نادرستي‌هاي اين كتاب در حيطه مثال‌هاي مولف است كه خواننده در برخي از آن‌ها با كم‌ترين تامل و يا مقايسه آن با ساير شواهد موجود در كتاب متوجه كاستي‌هاي آن مي‌شود.

The eloquence such as grammar and syntax were created, at first, for understanding the secrets and mysteries of holy Quran and its rhetorical miracle aspects by considering the Quran and also the ignorance verses; but they were gradually applied in other poetry and prose in Arabic texts and compiled in the forms of coherent rules and finally this process caused the existence of valuable books. One of these valuable books was Javaher Al-balaghah, written by Sayyed Ahmad Hashemi, which was used as the best textbooks in teaching the eloquence. Hence it has been published many times. In spite of what is mentioned, the book, similar to any other human written works, has some defects and inaccuracies. It is investigated and shown in the present article that some of definitions and the expressions of the book are insufficient or inaccurate according to educational courses of old books in the field of Arabic eloquence in the three title of eloquence-simile, metonymy and allegory. The investigation illustrated that the writer, in case of rhetorical subjects, did not define some expressions but the major inaccuracies and deficiencies of the book are related to the writer’s examples in which the readers can realize his negligence even after a little thinking and comparing to the other testifiers of the book.