بررسي ساختار مذهبي سلسله هاي قراقويونلو و آق قويونلو(از تصوف تا تشيع عرفاني و امامي)

A Study of Gharaghoyunloo Religious Dynaties (872- 782H), and Agh Ghayunloo (908-760 H)

گسترش تشيع در ايران به طور كلي و در منطقه‌ي شمال غرب ايران يعني آذربايجان به طور اختصاصي جهت اصلي اين نوشتار است كه پس از حمله‌ي مغول، به ويژه در دوره‌ي دو سلسله‌ي آق قويونلو و قرا قويونلو از موضوعات مهم تاريخ ايران و تشيع است. چراكه تشيع پس از گسترش اوليه فرهنگي خود در ايران كه به حاكميت سياسي گذرا در دوران آل بويه و سربداران منجر شد، مركزيت فرهنگي خود را بسته به عواملي چند در آذربايجان پيدا كرد. اين تمركز وامدار حضور مخالفان سياسي دولت عباسي مانند خرمدينان در منطقه‌ي آذربايجان بود كه كوهستاني بودن منطقه در برابر تعقيب حكومتي به آنان مصونيت مي‌داد و در مرحله بعدي در همين روند نقش صحابه ايمه (ع) و علما و به ويژه فرقه‌هاي تصوف و عرفان در اين منطقه موثر بود كه مردم را در گذر از تسنن شافعي به تشيع صوفيانه و علاقه به اهل بيت (ع) و سپس مكتب آن راهنمايي كردند. به گونه‌اي كه در قرن نهم هجري قمري، شيعه نامي آشنا هم براي حاكميت و هم مردم منطقه به شمار مي‌رفت كه دو سلسله‌ي قراقويونلو و آق‌قويونلو، روش فرهنگي سلسله‌هاي پيشين خود را كه اظهار علاقه به اهل بيت بود همچنان ادامه دادند به ويژه قراقويونلوها كه پيشگام ايجادي نيروي رزمنده‌ي شيعي يعني صفويان گرديدند چراكه ظهور قراقويونلوها ارتباط سلسله‌هاي مرعشي و كيايي شيعه با اين حاكميت را فراهم آورد و فرقه‌هاي مذهبي شيعه مرام را تقويت كرد و شاه اسماعيل صفوي با تكيه بر همين وضعيت توانست در اوايل قرن دهم هجري حكومتي فراگير و ماندگار با تكيه بر مذهب شيعه در ايران بزرگ تشكيل دهد.

The manner of the growth and development of Shiʹism in Iran, i.e., Azarbyjan, in particular from the Mongulʹs inavsion, specially during the period of the dynasties of Agh-Gahayunloo and Ghara-Ghoyunloo, is one of the important historical subject matters and events occured in the history of Iran and shiʹism. Cultural centers of Shiʹism appeared and developed in Iran, and its political domination was established during the Buyyids and the Sarbedaransʹreigns in Azarbyjan. This centralization is due to the presence of the Abbasid government rivals and oponents as well as that of the Imamsʹ companions and adherents as well as that of gnostic and mystic sects and scholars in that territory,specially the role of the mystical schools is remarkable, who guided people through the passage of Shafei Sunnites to mystical Shiʹism while making them interested in the Household (A,S.), which resulted in their school of thought. As a result, it appeared as a familiar name for the Shiʹites during the Gharaghoyuiloo reign in the 8th century as well as for the government. So, King Ismaeil of Safavi, relying upon that condition, was able to form a comprehensive government based on the predominating Shiʹism school in Iran during the early 10thc.