مقايسه‌‌ي الگوها و چارچوب‌هاي سنجش اثر پژوهش‌هاي پزشكي

Comparison of Models and Frameworks of Medical Research Impact Assessment

پژوهش در حوزه‌ي پزشكي به سرمايه‌گذاري‌هاي كلان نياز دارد و سرمايه‌گذاران خصوصي و دولت‌ها همواره به دنبال راهي براي اطمينان از موثر بودن سرمايه‌گذاري خود بوده‌اند. به همين علت طي چند دهه‌ي گذشته محققان راه‌هايي را براي سنجش اثر تحقيقات حوزه‌ي سلامت ابداع كرده‌اند. هدف اين پژوهش، شناسايي، مرور و مقايسه‌ي الگوها و چارچوب‌هاي موجود براي سنجش اثر پژوهش در حوزه‌ي سلامت و پزشكي بوده است. اين مطالعه، از دسته‌ي مطالعات مروري- نقلي (Non-systematic-narrative) است كه با انجام جستجوهاي جامع در متون، الگوهاي مطرح براي سنجش اثر پژوهش شناسايي شد و پس از معرفي مورد مقايسه قرار گرفت. سيزده چارچوب و الگو و ابزار براي سنجش اثر پژوهش شناسايي شد. بررسي ويژگي‌ها و مقايسه‌ي الگوها و چارچوب‌ها نشان داد كه از نظر سطح سنجش، از نظر اقلام مورد سنجش و از نظر نوع اثر مورد سنجش (علمي، اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي) تفاوت‌هايي ميان آن‌ها وجود دارد. تنها الگويي كه هر چهار نوع اثر را در بر مي‌گيرد، چارچوب كيفيت پژوهش در بريتانيا است. بررسي روش‌هاي مورد استفاده براي سنجش اثر پژوهش و مرور تحقيقات انجام شده در اين حوزه نشان داد كه هنوز يك روش استاندارد تثبيت شده براي اين كار وجود ندارد، اما از ميان چند الگويي كه براي سنجش اثر پژوهش وجود دارد، الگوي بازگشت سرمايه كه يكي از قديمي‌ترين‌هاست، بيش از ساير الگوها مورد توجه و استفاده قرار گرفته است. در استفاده از كلمات اثر و دستاورد در متون، ابهام وجود دارد و مرز ميان آن‌ها گاه چندان مشخص نيست. واژه‌‌هاي كليدي: ارزيابي پژوهش؛ علم‌سنجي؛ ايران؛ تحقيقات پزشكي

The present review article aimed to identify, introduce and compare models and frameworks used for the impact assessment of medical research. Comprehensive searches were conducted in various databases in order to identify models and frameworks. Those works that proposed a model or framework were chosen for the review and comparison. Thirteen different models and frameworks were identified. The level of assessment, items that models evaluate, and the type of impact they assess showed some differences. In terms of the type of impact, Research Excellence Framework was the only framework to cover all social, economic, cultural, and scientific aspects. There is still not a single standard model to assess the impact of medical research. However, among the proposed models, the payback model appears to be more widely used and accepted. There is also ambiguity in the utilizations of the terms “impact” and “outcome” and in some works they have been used interchangeably. Keywords: Evaluation Studies; Scientometrics; Iran; Medical Research