بررسي و نقد ديدگاه سيدجمال‌الدين‌ اسدآبادي‌ و محمد عبده در سير استعلايي بيداري اسلامي

Study and Critique of Sayyid Jamal al-Din Asadabadi and Muhammad Abduh Views in the Ascending Development of the Islamic Awakening

سيدجمال‌الدين‌ اسدآبادي‌ و محمد عبده از جمله پيشگامان و انديشمندان بيداري اسلامي در جهان تسنن‌اند. هردو، با احساس «دردي مشترك» و با نگاه به وضع كشورهاي اسلامي و عقب‌ماندگي و عقب‌نگهداشته‌شدن ممالكشان، درپي چاره افتادند و «اسلام» را چاره نهايي دانستند و به ارايه راهكارهايي پرداختند. سيدجمال به‌رغم اين‌كه‌ آرمان‌هاي‌ بزرگي، همچون‌ «وحدت»، در سر داشت و براي‌ تحقق‌ آن‌ها، بي‌صبرانه،‌ به‌ هر تلاشي‌ دست‌ مي‌زد، كمتر به تناسب‌ اين‌ روش‌ها و ايجاد پشتوانه مردمي توجه مي‌كرد. چرا‌كه كمتر در انديشه‌ تاملات‌ نظري‌ درمورد‌ لوازم‌‌ و توابع آراي خويش‌ بود. عبده نيز، در عين اخلاص و توجه به فعاليت‌هاي فرهنگي، بر اين نظر بود تا زماني كه مردم مصر ناآگاه‌اند، نمي‌توانند انگليسي‌ها را از ميهن خود برانند و بدين دليل، اصلاح فكر ديني مصريان بايد بر پيكار سياسي با استعمار مقدم باشد، اما به اين اصل توجه نمي‌كرد كه براي ملت‌هاي مستعمره، رهايي از عقب‌ماندگي، بدون آزادي از اسارت استعمار، ناممكن است و استعمار و انحطاط مسلمانان در اغلب موارد هم‌افزايي دارند. حال، در دهه سوم انقلاب اسلامي، نقش سيدجمال و عبده كم‌رنگ شده است. بدين‌علت كه بيداري اسلامي، با سير استعلايي خود، وارد مرحله نظام‌سازي و تمدن‌سازي شده است، اما انديشه و عملكرد اين دو مصلح، به‌رغم تاثيرگذاري در شروع اين جريان در جهان تسنن، بن‌مايه‌هايي اساسي براي همراهي جريان در سير تكاملي، ازجمله شناخت عميق استعمار و ايمان به نقش مردم، ندارد. لذا مسيله مهم، كه در شرايط كنوني بايد به آن توجه كرد، اين‌كه براي تثبيت و تداوم اين ‏جريان كدام انديشه و عملكرد كارآمد است. در اين راستا، تحقيق پيش رو بر آن است كه، با بررسي و نقدِ ‏منصفانه انديشه و عملكرد سيدجمال و عبده، كارآمدي اين دو انديشه را در سير استعلايي بيداري اسلامي بررسي كند

Sayyid Jamal al-Din Asadabadi and Muhammad Abduh are among the pioneers and thinkers of the Islamic Awakening in the Sunni world. Looking at the circumstances of the Islamic nations and retardation of their countries, and feeling a "common suffering", both of them searched for a solution and found "Islam" as the final solution; and, in accord to their finding, they provided some way out. Although, Sayyid Jamal had in his mind great ideals such as "unity" and tried hard to realize his ideals, he did not pay so attention to appropriateness of his way and did not go to find some public support. The reason behind this was that he was mostly concerned with theoretical reflections upon consequences of his own ideas. In spite of his sincerity and the attention paid by him to cultural attempts, Abduh believed that as long as Egyptians are unaware, they are not able to push the English out of their country and for the same reason reform in Egyptiansʹ religious thought should precede political struggle against colonialism. He did not heed to the fact that for colonized nations, it is impossible to get free from retardation without getting free from colonialism. And, in most cases, colonialism and Muslimsʹ decline intensify each other. Now, in the third decade of the Islamic Revolution, the role played by Sayyid Jamal and Abduh has lost its importance, since with its ascending development, the Islamic Awakening has entered the stage of system-making and civilization-building. In spite of being of some influence in the Sunni world at the beginning, thoughts and functions of these two reformers lack the necessary properties such as deep knowledge of colonialism and belief in the role which may be played by people to go along with this ascending development. Thus, under the present circumstances, the important question to which attention should be paid is as follows: "which thought and function are efficient to establish and continue such a process?" The present study seeks to study and criticize the thoughts and functions of Sayyid Jamal and Abduh in a fair way, and find the extent of efficiency of these two thoughts in the ascending development of the Islamic Awakening.