پژوهشي در نقش موسيقايي «تكرار» و ديگر كاركردهاي آن در شعر فروغ فرخزاد*

A Study of the Musical Role of Repetition and its Functions in Forough Farokhzadʹʹs poem

شعر هنري است زباني، و موسيقي لازمه طبيعت شعر است؛ زيرا اين موسيقي است كه معني، تخيّل و عاطفه نهفته در شعر را به مخاطب منتقل مي كند و باعث ايجاد همگوني در شعر مي‌شود. موسيقي شعر يعني نظام خاصي كه در محور افقي و عمودي شعر وجود دارد. موسيقي شعر فارسي در ادوار مختلف بر چهار گونه بوده كه عبارتند از: موسيقي بيروني، موسيقي كناري، موسيقي دروني و موسيقي معنوي. در شعر معاصر بر خلاف شعر كلاسيك، به موسيقي بيروني و كناري كمتر توجّه شده و در عوض شاعران در راه غني‌سازي موسيقي شعرشان، بيشتر به موسيقي دروني روي خوش نشان داده اند. از جمله آرايه هايي كه در موسيقي دروني شعر معاصر كاركرد فراواني دارد، «تكرار» است؛ يادآوري مي‌گردد تمامي آنچه را كه آرايه هاي لفظي خوانده مي شود، در حقيقت گونه هايي از تكرارهاي هنري يا واج آرايي است زيرا وجه مشترك همه آنها چيزي جز تكرار واك-ها نيست. تكرار در شعر فروغ از پركاربردترين آرايه هاست؛ بنابراين در اين پژوهش آن گروه از آرايه هايي كه عناصر سازنده آنها بر تكرار واك ها استوار است، در شعر فروغ مورد بررسي قرار گرفت و نقش اين «تكرار» در موسيقي شعر او بررسي گرديد. غير از كاركرد موسيقايي «تكرار» در شعر فروغ، مي توان به كاركردهاي ديگري همچون: وحدت شاعر و مخاطب، جان بخشي به واژگان، برجسته سازي مضمون، ايجاد مفاهيم تازه، القاي حسّ دروني شاعر و توضيح و تفسير مضمون، ايجاد وحدت لحن و انديشه، تداوم بخشيدن به فعل يا حالتي، ايجاد مدخل هاي متعدد در شعر و حفظ شكل ذهني آن اشاره كرد.

Poem is a verbal art and music is necessary for the nature of poem, for music transfers latent meaning and sentiment of the poem to the addressees and causes harmony in the poem. The music is a special system that spreads over all aspects of the poem. The music of Persian poem in different era has been in four types: "external music, lateral music, inner music and immaterial music." In the contemporary poem, unlike classic poem, less attention has been paid to external and lateral music, instead, poets have considered inner music for enriching their music of poems. Among arrays, repetition has many functions in the inner music. It is necessary to note, what is called oral array, is in fact the art of repetition or phonotactics because in its common form it is just the repetition of phonemes. In Foroughʹs poem, repetition has the most common usage. In this investigation an attempt has been made to study Foroughʹs poem and the repetition of phonemes, and also the role of repetition in his music of poem. The other functions of repetition, in addition to its musical role, are; the unity between poet and addressee, enriching the lexicon, high lighting the content, making new meanings, influencing the poetʹs inner sensation, commenting and describing contents. Creating unity between tone and thought, creating new meaning in poem, keeping its mental image are other functions which have been studied as well. Key words: Contemporary poem, Music of the poem, Inner music, repetition, Forough Farokhzad