آذركيوانيان و تاثير آنان بر باستان‌گرايي در تاريخ‌نگاري معاصر ايران

Azarkeivanian and their Effect on the Archaism in the Historiography of Contemporary Iran

يكي از جريان‌هاي فرهنگي سنتي و كمتر شناخته شده، جنبش فكري آذركيوانيان است كه توسط يك موبد زرتشتي به نام بهرام بن فرهاد معروف به آذركيوان در اواسط دوره صفويه در ايران ظهور كرد.گرچه برخي از محققان وجود اين شخصيت را از نظر تاريخي منكر شده‌اند، امّا به استناد نوشته‌ها و آثار باقي مانده مي‌توان وجود حقيقي و حضور تاريخي وي را توجيه كرد. او به سبب سخت‌گيري‌هاي مذهبي كه بر جامعه دوره صفويه حاكم بود، از شيراز به هندوستان رفت و احتمالاً به سبب داشتن دغدغه‌هاي ذهني براي حفظ ميراث ديني اسلاف خويش،به فكر پايه‌گذاري جريان فرهنگي جديدي افتاد.جرياني كه با ادعايِ بازگشت به سنت‌هاي فكري و فرهنگيِ ايران باستان و پيروي از حكمت اشراقي كه توسط شيخ شهاب‌الدين سهروردي با تاثيرپذيري از حكمت خُسرواني حكيمان ايران باستان در دوره اسلامي احيا شده بود،به بازتوليد نمادها و سمبل‌هاي باستاني پرداخت.او تلاش كرد تا با بازخواني آثار و اسناد ايراني و متون اسلامي و تلفيق آنها با باورهاي تسامح‌گرايانه و آموزه‌هاي همه اديان و مذاهبي كه در هندوستان دوران حاكميت گوركانيان تبليغ و ترويج مي‌شد، هويت جديدي را براي انسان ايراني اين دوران تعريف و ترسيم كند. اين مقاله بر اساس روش توصيفي در پژوهش تاريخي و مبتني بر بررسي متون ادبي به بررسي اجمالي باورها و انديشه‌هاي اين نحله فكري و تاثير آن بر بخشي از جريان ادبي و تاريخ‌نگاري دوره زنديه و قاجاريه مي‌پردازد.

One of the less-known traditional cultural movements, Azarkeivanian, emerged in the middle of the Safavid era in Iran by a Zoroastrian priest, Bahram Ben Farhad (also known as Azarkeivan). Although some scholars have questioned the historicity of such a character, one can justify his real existence and his historical presence by citing the extant remains of records and documents. Due to the religious fundamentalism prevalent at the time of the Safavids, he left Shiraz for India, and it was probably there that, having been concerned with the preservation of thte religious heritage of his predecessors, he thought of founding a new cultural movement. The movement that had claimed a revival of the intellectual and cultural traditions of the ancient Iran and a compliance with the theosophic wisdom – which, having been influenced by the Khosrowani wisdom of the sages of the ancient Iran in the Islamic era, had been revived by Shaykh Shahabaddin Suhrawardi – now reproduced ancient signs and symbols. It was, ths, Azarkeivan who – through rereading Iranian works and archives and Islamic texts as well as merging them with the more permissive beliefs and all those cults and religious doctrines prevelant and promoted in India in the reign of Gurkaniyans, tried to define and develop a new Iranian Identity. Employing a descriptive approach in the historical research based on an analysis of literary texts, the present article has an overview of the beliefs and views as well as the impact of this particular intellectual movement on a part of the literary and historiographical movements of the Qajar and the Zand period.