برآمدن يعقوب ليث صفاري و توقف جريان فتوح و مهاجرت‌هاي اعراب به هند و سند

The rising of Yaqub e Layth Saffarid and a Cessation in Arab Conquests and Migrations to India and Indus

يعقوب ليث بخش وسيعي از قلمرو شرقي خلافت اسلامي تا مرزهاي دارالحرب (دارالكفر) را از نظارت عباسيان و اميران وابسته به آنان خارج كرد. حضور صفاريان توام با برداشته شدن فشار مستقيم فاتحان و مهاجران مسلمان بر سرزمين‌هاي آن سوي رودخانه سند بود. بسيج نيروهاي اجتماعي ضدخلافت مركب از عياران، مطوعه، خوارج و ديگر سپاهيان آن محدوده، همچنين دوري قلمرو صفاريان از مركز خلافت و موفقيت يعقوب در برپايي و سازماندهي حكومتي با آرايش نظامي، خواسته يا ناخواسته به ايجاد يك سپر دفاعي بر دروازه‌هاي شمال غربي هندوستان انجاميد. اين رويداد بزرگ فرصتي مناسب در اختيار هنديان گذاشت كه بتوانند جامعه خود را بازسازي كرده و جريان نفوذ اسلام به قلمرو خود را بيشتر از يك قرن ديگر، به تاخير بياندازند. حتي شهرهايي كه در آن محلات اسلامي پديد آمده بود به تدريج جذب جامعه هندي شده و مردمان ساكن آن، طريق مردمان بومي را حداقل در ظواهر و آداب و رسوم و نه عقايد، در پيش گرفتند و يا به كانون بحران‌هاي داخلي شرق جهان اسلام وارد شدند. از مجموع حملات صفاريان به سوي رقيبان‌شان تنها جنگ با رتبيلان در سرحدات هندوستان جهت شرقي داشت. اين مقاله با روش تاريخي مي‌كوشد تا تاثير صفاريان در توقف جريان فتوح و مهاجرت‌هاي جنگي اعراب به هندوستان را مورد بررسي قرار دهد. دستاورد مقاله نشان مي‌دهد كه تجزيه دامنه متصرفات خلافت عباسي در شرق قلمرو اسلامي با پيدايش صفاريان سرعت بسياري به خود گرفت و اين روند باعث طولاني شدن و عوض شدن مسير نفوذ مسلمانان از مسير اقدام نظامي دستگاه خلافت در سند و هند شد، اما راه را براي ورود پيروان مذاهب مخالف با خلافت عباسي مانند اسماعيليان هموار كرد.

Yaʹqub-i Laith Saffarid reclaimed a large part of the eastern Islamic Caliphate jurisdiction to the borders of Dar-ol-harb (Dar-ol-kofr) from the the Abbasids and their dependents princes. The presence of the Saffarids meant dismissal of the direct pressure of the Muslim conquerors and immigrants on the territories across the Indus. Mibilization of Anti-Caliphate social forces including Ayaran, Motavaeh, Khawarij and other troops of the area, the distance between the Saffarid’s territories from the centre of caliphate as well as Ya’qhub’s success in establishing and organizing a government with a highly armed militia, advertantly or inadvertently, led to the formation of a defensive shield upon the north-west portals of India. Such a significant event opened up an opportunity for Hindus to rebuild their community and to postpone the penetration of Islam into their territories for more than a century. Even those cities in which Islamic communities had emerged were gradually assimilated into the Hindu community so that the citizens either followed the looks, customs and rituals, if not the belifes, of the indigenous people or entered into the domestic crisis of the East Islamic World. Among all the Saffarid assaults on their enemies, it was only the war with the Ratbilan that was within the boders of India and was, thus, directed to the east. Applying a historical method, the present paper investigates the influence of the Saffarids on the cessation of the Arab conquests and migrations to India. The findings also demonstrate that the breakdown of the circle of conquered territories of the Abbasid Caliphate in the east Islamic terrain speeded up with the emergence of the Saffarids. Although such a trend prolonged and even changed they way Muslims, through militaristic measures of the caliphate system, penetrated into India and Indus, it also paved the way for the emergence of the devotees of other opposing religions such as thte Ismailis who were at odds with the Abbasid caliphate.