تاريخ جهانگشاي جويني و بررسي جنبه‌هاي تراژيك آن با رهيافت نوع‌شناسي ادبي

Review of Tragedy Elements in Tarikh-e Jahangoshay by Typological Approach

تراژدي، در ميان انواع ادبي، تاثيرگذاري بيش‌تري در ذهن مخاطب دارد و باعث مي‌شود مخاطب حوادث را عيني‌تر و زنده‌‌تر احساس كند و دريابد و گاه خود را با قهرمان تراژدي مقايسه كند. در تاريخ ادب فارسي اين نوع ادبي كم‌تر مورد توجه شاعران و نويسندگان قرار گرفته است. در تاريخ جهانگشاي جويني ساختار روايي حوادث و ويژگي شخصيت سلطان‌محمد خوارزمشاه و سرانجامِ كار او به‌گونه‌اي است كه بسياري از نشانه‌هاي نوع ادبي تراژدي را مي‌توان در آن سنجيد و بررسي كرد. در پژوهش حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي كوشش مي‌شود ساختار تراژيك داستان‌هاي تاريخ جهانگشا با تاكيد بر جلد اول بررسي و تحليل شود. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه جويني اگرچه تاريخ را گزارش مي‌كند و نوشته تاريخي هرچند با تراژدي، كه جنبه نمايشي و داستاني دارد، از منظر روش و غايت متفاوت است، تاريخ جهانگشا را نمي‌توان صرفاً اثري تاريخي قلمداد كرد. در تاريخ جهانگشا نشانه‌هايي است كه با تراژدي مطابقت دارد. اين تطابق از حيث ساختار (ازجمله كيفيت نگارش داستان‌ها از لحاظ آغاز و انجام روايت)، تاثيرگذاري تراژيك، ويژگي‌هاي شخصيتي سلطان‌محمد خوارزمشاه (كه بر بنياد روايت جويني، كاملاً خصوصيات قهرمان تراژدي را داراست)، و هم‌چنين آرايش كلام و فخامت زبان، در اين اثر قابليت بررسي دارد. با چنين رويكردي تاريخ جهانگشا را، به‌مثابه متني برجسته و اثري تراژيك، مي‌توان خواند و تاويل و گزارش كرد.

Among different literary types tragedy has more influence on the reader and it directly involves the reader in the stream of the events and even sometimes the reader compares himself with the protagonist. This type has been less noticed by Persian poets and writers. Many signs of tragedy can be observed in the narrative structure in T?rikh-e jah?n-go??y Jovayni, the personality of Sultan Mohammad and his end. In this research it is tried to analyze the tragic aspects of T?rikh-e jah?n-go??y Jovayni’s stories. Although jah?n-go??y is a historical book and far from dramatic and historical elements of tragedy but some aspects of tragedy can be found in this book. In the structure of the work especially in stories depiction where the narration starts or ends and also in the effectiveness that cause reader’s self purification and makes him/her feel feared while sympathetic and the personality of Sultan Mohammad that can be compared with a protagonist of a tragic work and also language arrangement and rigidity in T?rikh-e jah?n-go??y made it a great tragic work.