بررسي و مقايسه ساختار زباني چند اثر منثور عرفاني با محوريت كنوز‌الحكمه

Examining the Linguistic Structure of some Mystical Prose with a Focus on Konooz Al- Hekma

در اين مقاله تلاش مي‌شود با نگاهي به وي‍ژگي‌هاي شاخص نثر كنوز‌الحكمه، آخرين اثر احمد جام، و ديگر آثار برجسته صوفيه قبل و بعد از آن، از قبيل كشف‌المحجوب، اسرار‌التوحيد، مرصادالعباد، و مصباح‌الهدايه و مقايسه آن‌ها، جايگاه نثر كنوزالحكمه معلوم و سطح كلي زبان صوفيان معروف روشن شود. اغلب صوفيه از زباني ساده، كه در دوران سامانيان كاربرد داشت و نهايتاً تا قرن ششم مرسوم بود، استفاده مي‌كردند. هدف عمده آنان بيان انديشه به زباني ساده و تاثيرگذار بوده است، اما از سبك رايج روزگار خود نيز بي‌تاثير نمانده‌اند. كليت زبان اين آثار، از نظر ساده‌گويي و ديگر ويِژگي‌ها، قرابت تنگاتنگي با نثر كهن دارد و نشان مي‌دهد زبان آن‌ها در ادوار گوناگون دست‌خوش دگرگوني برجسته و آشكاري نشده، بلكه سير تحول و نوگرايي در زبان آن‌ها نسبتاً آرام و كُند صورت گرفته است. بيش‌تر تفاوت‌ها به واژگان خاص، تاثير لهجه محلي، و ذوق نويسندگي نويسندگان مربوط است. برخي از اين آثار، به‌ويژه قسمت‌هايي از مرصاد‌العباد، به‌دليل ذوق شاعري نويسنده، رنگ شعر به خود گرفته و از فنون ادبي و احساسات و عواطف شاعرانه بهره‌مند شده است. شيوه به‌پايان‌رساندن ابواب و آميختگي ايجاز و اطناب در كنوز‌الحكمه سبك آن را از ديگر آثار مورد مطالعه متمايز كرده است.

This paper attempts to examine the linguistic structure of Konooz Al-Hekmat- which is the latest of Ahmad JAM’s works, to other eminent pre/ post Sufism such as Kashf Al-Mahjoob, Asrar Al-Tohid, Mersad Al-Ebad and Mesbah Al-Hedayat, in order to analyze and evaluate the prose style of Ahmad JAM and the language which he used in his works. Samples indicate that Sufi works mainly used plain language. This trend was in common use until 6th century in Islamic Calendar, because it was then thought that this was a perfect way to express ideas in simple but influential manner. However, common styles in those times were also adopted in some occasions. At a glance, we can find that Sufi style has not experienced radical changes with time collapse because it was very inclined to speak simple and of old prose style. In fact, lingual change and evolution took place in a slow pace. The influences on Sufi language and style chiefly originated from adoption of particular words, effects of local language and also the taste of writers. Some of these works, particularly Mersad Al-Ebad, had a color and trace of poetry that was due to the taste of its writer. He used literary devices and poetic emotions. The literary style and modality of conclusion in Konooz Al-Hekmat are the features which distinguish it from other counterparts.