ضرابخانه اصفهان

در عهد باستان دادوستدها به‎صورت مبادلات كالا‎به‎كالا بود. با توسعه‏ي معاملات نقص اين مبادلات آشكار شد كه بايد براي رفع آن چاره‏انديشي شود. آن‏گاه به فكر به وجودآوردن كالاي واسطه‏اي شدند كه قابليت مبادله داشته باشد و در معاملات مختلف قابل مبادله باشد. در آن زمان به اين نتيجه رسيدند كه بهترين كالاي واسطه در دادوستدها، فلزات قيمتي طلا و نقره هستند و به همين دليل طلا و نقره جانشين كالاهاي واسطه شدند و در سراسر نقاط متمدن جهان در معاملات موردقبول قرار گرفتند. موجبات ضرب سكه در قرون كهن فراهم گرديد و اقتصاد پولي تثبيت شد. بنابراين هدف از رواج سكه سهولت در مبادلات كالا و دادوستد بود، افزون برآن اهداف ديگري در به‎وجودآوردن سكه موردتوجه قرارگرفته بود. به طوري كه سكه مي‏توانست نشانه‏ي قوميت، حاكميت، استقلال و آزادي باشد، يعني به محض اين‏كه جماعتي متشكل استقلالي به دست مي‏آوردند، براي اظهار وجود و نشان دادن استقلال و آزادي خويش، اقدام به ضرب سكه مي‏كردند. سكه سند گويا، معتبر و ارزشمند تاريخي از تحولات مردمان يك سرزمين است، زيرا با مطالعه‏ي سكه‏هاي دوران‏ مختلف و اقوام گوناگون مي‏توان به جنبه‏هاي قدرت و ضعف حكومت‏ها، قدرت فكري و هنري، پيشرفت تمدن، فرهنگ، مذهب، آداب‎ورسوم، خط و زبان آن عصر به‎ويژه گوشه‏هاي ناشناخته‎ي تاريخي پي‏برد. از همين جهت سكه‏شناسي يكي از بخش‏هاي مهم علم باستان‏شناسي و يكي از روش‏هاي شناخت تاريخ بشر است و گاه تنها منبع و ماخذي محسوب مي‏شود كه واقعه‏ي تاريخي را از اعماق قرون بيرون كشيده و زواياي تاريك را بر همگان روشن مي‎كند. با اين توصيف ضرابخانه‏ها براي حاكمان ارزشمند بودند، زيرا قدرت اقتصادي حكومت در اين مكان‏ها تمركز داشت و ضرابخانه جزئي از خزانه‏ي كشور محسوب مي‏شد. به همين جهت شخص ناظر بر ضرابخانه، توسط حاكم منصوب مي‏شد و مكان و عمارتي خاص نيز براي ضرب سكه در نظر مي‎گرفتند‏. در پايتخت عصر صفويه اين بنا درون نهاد اقتصاد، در بازار استقرار پيدا كرد، كه گويي بازار شريان نهاد اقتصاد و ضرابخانه قلب آن و با تپيدنش اقتصاد پويا شده و به كسب‎وكار رونق داده است. سرانجام در اين نوشتار موقعيت تاريخي و جغرافيايي ضرابخانه‏ي اصفهان واكاوي و تحقيق شده است كه خلاصه‎اي از آن در اين مقاله ارائه و ان‎شاءالله متن كامل اين پژوهش در آينده به صورت كتاب منتشر مي‏شود. بنابر سكه‏هاي يافت‎شده و متون تاريخي از دوران هخامنشيان تا نيمه‏ي حكومت ناصرالدين شاه قاجار، حدود 25 قرن (ازقرن ششم پيش از ميلاد تا نيمه‎ي دوم قرن نوزدهم ميلادي) ضرب سكه در ضرابخانه‏هاي شهرهاي مختلف ايران در جريان بود. اصفهان با تاريخ كهن خود از ديرباز داراي ضرابخانه بوده و سكه‏هاي موجود تاريخي بيانگر اين واقعيت است. اكنون از مكان ضرابخانه‏هاي كهن به جز ضرابخانه‏ي عهد سلطنت شاه عباس صفوي اثري باقي نمانده است. ضرابخانه‏ي اصفهان پس از عصر صفويه در زمان اشغال افغان، در دوران‏ افشاريه ـ زنديه و قاجاريه داير و ضرب سكه درآن‏جا جريان داشت. از اين‎رو موقعيت جغرافيايي و تاريخي ضرابخانه‏ي اصفهان از منظرهاي مختلف مورد‏بررسي قرارگرفته است.