به سوي فرانظريه‌اي ديگر براي شناخت برنامه درسي پنهان

Towards Another Meta-theory for Understanding the Hidden Curriculum

برنامه درسي پنهان را بايد يكي از سرمايه‌هاي مفهومي رشته برنامه درسي به شمار آورد. طرح اين مفهوم سبب شده است تا نگاه سطحي نگرانه نسبت به پديده برنامه درسي كاهش يافته، پديده مذكور نه صرفاً در بعد طراحي، بلكه در سطح اجرا نيز مدنظر قرار گرفته، پويايي‌هاي آن رصد شود. اگر چه اين مفهوم نخستين بار در سال 1968 توسط فيليپ جكسون مورد استفاده قرار گرفت، اما در طي چند دهه گذشته بسيار مورد توجه نظريه پردازان حوزه برنامه درسي قرار گرفته است و هر يك از زاويه خاصي آن را مورد بررسي قرار داده‌اند، به گونه‌اي كه تا امروز بيش از هزاران مقاله و كتاب در مورد آن به رشته تحرير درآمده است. اين تنوع ديدگاه‌ها و نظريه‌ها از يك سو باعث غناي تيوريك مفهوم برنامه درسي پنهان شده و از سوي ديگر شناخت و درك آن را براي بسياري از افراد مشكل نموده است. در اين مقاله سعي شده است تا با بررسي پيشينه پژوهشي مربوط به اين مفهوم چيستي، ابعاد و سطوح گوناگون آن با نگاهي كل نگرانه مورد بررسي قرار گيرد. بدين منظور، آثار و پژوهش‌هاي معتبر داخلي و خارجي در حوزه برنامه درسي پنهان مورد بررسي قرار گرفته (تحليل مضمون) و بر اساس پرسش‌هاي ذيل فرانظريه‌اي با توجه به ويژگي‌هاي مشترك هر كدام ارايه شده است: ماهيت برنامه درسي پنهان چيست؟ كاركردهاي اين برنامه كدام است؟ اين برنامه از ديد كدام يك از كنشگران حوزه تعليم و تربيت پنهان است؟ چه عواملي بر شكل‌گيري اين برنامه موثرند؟ پيامدهاي اين برنامه كدام است؟ و اين برنامه در چه سطوحي تاثيرگذار است؟ به نظر نگارنده، نظريه‌ها و ديدگاه‌هاي مطرح شده پيرامون برنامه درسي پنهان را مي‌توان در 6 دسته يا طبقه مختلف جاي داد: نظريه‌هاي ماهيتي، نظريه‌هاي كاركردي، نظريه‌هاي ابعادي، نظريه‌هاي عاملي، نظريه‌هاي پيامدي، نظريه‌هاي سطوحي.

Hidden curriculum should be considered as one of the conceptual capitals of the curriculum course. This concept has avoided looking at the curriculum as a superficial phenomenon, and considered it at the implementation level with tracking its dynamics. However, Phillip Jackson initially introduced it in 1968; the concept has drawn massive attention from curriculum theorists in the recent decades, each exploring it from an exclusive vantage point. Nowadays, journals can attest to thousands of papers and books published in this regard. On the one hand, this variation of perspectives has enriched theoretical foundation of the "hidden curriculum", while on the other one making it difficult to understand by others. In this article, it has been tried to provide a holistic image of the nature, levels and dimensions of this concept through exploring the related literature. To this end, valid international and internal writings were analyzed (thematic analysis) based on the following questions and a meta-theory emerged through common characteristics: What is the nature of hidden curriculum? What are its functions? Who cannot see this curriculum? What factors shape this phenomenon? What are the consequences of hidden curriculum? At what levels this curriculum is effective? The theories can be divided into six categories: nature-based theories, functional theories, dimensional theories, factorial theories, consequential theories and level-based theories.