تفاوت ديدگاههاي شناخت شناسانه ابن‌سينا و توماس آكوييناس درباب عقل فعال

The Differences between the Epistemological Views of Ibn Sina and Thomas Acquinas Concerning the Active Intellect

درباره نظريه معرفت توماس ميتوان گفت در برخي موارد مستقيماً متاثر از نظريه معرفت ابن‌سيناست؛ اما بايد توجه داشت كه نظام شناخت‌شناسي اين دو در برخي جهات اساسي بويژه در موضوع عقل فعال و فعليت يافتن صورت معقول در نفس انسان با يكديگر متفاوت است. نوشتار حاضر تلاش ميكند ضمن گردآوري و برشمردن آثار آرا ابن‌سينا بر نظريه معرفت توماس، نقطه تفاوت مهم نظريات اين دو را در زمينه وجود عقل فعال و صورت معقول برجسته كرده و آشكار سازد كه چرا توماس به فرض وجود عقل فعال نياز نميبيند و تبعات نبود آن در نظام فلسفي وي چيست. درحالي كه در شناخت‌شناسي ابن‌سينا همه معرفت بشر به وجود عقل فعال وابسته است. بسياري از پژوهشگران غربي بر اين نكته تاكيد كرده‌اند كه شناخت‌شناسي ابن‌رشد با درنظرگرفتن عقل فعال كلي براي نوع بشر، در فلسفه جديد و از دكارت ببعد بارور شد و در نهايت به خودمختاري (autonomy) انسان بلحاظ اخلاقي و معرفتي در تفكر كانت منجر گرديد. اما اين واقعيت تاريخي كمتر مدنظر بوده كه عدم درنظرگرفتن عقل فعال و قايل شدن استقلال براي عقل انسان توسط توماس در دوران جديد بارور شده و در معرفت‌شناسي و نظامهاي فلسفي دكارت ببعد بمنصه ظهور رسيده است. ميتوان گفت نقش و تاثير تاريخي وي در اين زمينه كمتر از ابن‌رشد نبوده و چه بسا شناخت‌شناسي او به شناخت‌شناسيهاي فلسفه جديد از اين لحاظ بسيار نزديكتر و همسوتر است. اما در جريانهاي غالب فلسفه اسلامي، مسير ديگري طي ميشود كه بنابه آن، عقل انسان همواره متكي به واسطه‌يي الهي براي شناخت عالم است. براستي برداشت ابن‌سينا و توماس از علم‌النفس ارسطو در دو مسير جداگانه تا به امروز پيش رفته است.

In formulating his theory of knowledge, Thomas was directly influenced by Ibn Sina’s theory in some respects. However, it must be noted that the epistemological systems of these two thinkers are different from each other in some fundamental aspects particularly concerning the problem of the Active Intellect and the activity of the intelligible form in the human soul. In this paper, while referring to the impacts of Ibn Sina’s views on Thomas’ theory of knowledge, the writer has tried to highlight the important differences between their theories concerning the existence of the Active Intellect and the intelligible form and reveal why Thomas does not feel a need for assuming the existence of the Active Intellect. He also discusses the consequences of the lack of this issue in Thomas’ system of philosophy. However, in Ibn Sina’s epistemology all human knowledge depends on the existence of the Active Intellect. Many Western researchers have emphasized that Ibn Rushd’s epistemology flourished after Descartes in modern philosophy through considering a universal Active Intellect for the human species and, finally, resulted in man’s ethical and epistemological autonomy in Kant’s philosophy. Nevertheless, this historical fact has almost been neglected that Thomas’ not considering an Active Intellect and believing in the independence of the human intellect has been developed in the modern era and appeared in post-Cartesian epistemology and philosophical systems. One can claim that Thomas’ historical role and influence in this regard was not less than that of Ibn Rushd, and perhaps his epistemology is much closer to the epistemology of modern philosophy with respect to such problems. However, in the dominant trends of Islamic philosophy, another direction is followed according to which the human intellect always relies on a Divine intermediary in order to know the world. The interpretations of Ibn Sina and Thomas from Aristotle’s self-knowledge have, indeed, followed two different paths until today.