الگوهاي خدا‌باوري در دوران معاصر و ظرفيت‌هاي فلسفه اسلامي

Models of Theism in Contemporary Era and the Capacities of Islamic Philosophy

در دوران معاصر، مي‌توان سه كلان‌الگوي خداباوري را دنبال كرد. اين سه كلان‌الگو عبارت‌اند از ايمان‌گرايي، قرينه‌گرايي، عمل‌گرايي. هر‌يك از اين سه كلان‌الگو متضمن الگوهايي است. ايمان‌گروي سه نظريه عمده را شامل مي‌شود كه بر‌اساس آن‌ها، ايمان در تعارض با استدلال عقلاني، بي‌ارتباط با استدلال عقلاني يا بي‌نياز از استدلال عقلاني است. قرينه‌گرايي دو نظريه عمده قرينه‌گرايي برهاني و قرينه‌گرايي استقرايي (احتمالاتي) را در‌بر ‌مي‌گيرد. عمل‌گرايي نيز مشتمل بر دو نظريه عمل‌گرايي آخرت‌محور و عمل‌گرايي دنيا‌محور است. مراجعه به آراي فيلسوفان مسلمان و باز‌سازي آن‌ها به زبان جديد هم‌سخني با نظريات معاصر را براي ما ممكن مي‌كند؛ مثلاً با تامل در انديشه‌هاي ابن سينا مي‌توان به باز‌سازي ديدگاه او در قالب قرينه‌گرايي برهاني و با تامل در انديشه‌هاي ملا‌صدرا مي‌توان به بازسازي ديدگاه او در قالب ايمان‌گرايي از نوع سوم اقدام كرد. همچنين توجه به آراي غزالي امكان بازسازي آن‌ها را در قالب عمل‌گرايي به ما مي‌دهد. فهم دقيق الگوهاي خداباوري در دوران معاصر و تلاش براي بازسازي نظريات فيلسوفان مسلمان اين امكان را به ما مي‌دهد كه در مواجهه با الحاد و الگوهاي مختلف آن نيز به‌خوبي عمل كنيم.

Fideism, evidentialism and pragmatism are three major models of theism in contemporary religious epistemology. Each of these major models includes minor models. In Fideism we find three models according to them faith is in contrast with intellectual reasoning, without any relation to intellectual reasoning or without any need to intellectual reasoning. Evidentialism covers syllogistic and probabilistic evidentialism and pragmatism can be world-centered or hereafter-centered. Surveying Muslim philosophersʹ thoughts and reconstructing their theories in a new way allows us to have dialog with contemporary theories in the realm of religious epistemology. For example with contemplating on Avicennaʹs philosophy we can reconstruct his theory in the frame of syllogistic evidentialism and studying Sadraʹs philosophy permits us to remodel his theory in the frame of the third model of fideism. We also can rebuild Ghazaliʹs theory in the frame of pragmatism. Understanding models of theism in contemporary era and endeavoring for reconstructing Muslim philosophersʹ thoughts let us act well when we encounter atheism and its different models.