مسيله باور پايه و نظام معرفتي علامه طباطبايي

Basic Belief and Tabatabaii’s Epistemological System

نظريه مبناگرايي يكي از ديرينه‌ترين و مهم‌ترين رهيافت‌ها در معرفت‌شناسي تلقي ‌مي‌شود. از دو قسم اساسي مبناگرايي، مبناگرايي كلاسيك و معتدل، در مقاله حاضر، مبناگرايي كلاسيك را انتخاب كرده‌ايم و از دو شكل مبناگرايي درون‌گرايانه و برون‌گرايانه، دومي را بررسي مي‌كنيم. در نوشتار حاضر هر دو دسته از مبناگرايي ساده و مضاعف و تمايزات اساسي آن‌ها را كاويده‌ايم. ادعاي اصلي مبناگرايي كلاسيك برون‌گرايانه اين است كه باورهاي ما به دو دسته پايه و استنتاجي تقسيم مي‌شوند و همه باورهاي استنتاجي ما، در فرايند توجيهي، بايد به باورهاي پايه بازگردند، در غير اين‌ صورت دچار دور يا تسلسل خواهيم شد. در مقاله حاضر كوشش خواهد شد تا علاوه ‌بر آن‌كه كاستي‌هاي نظريه مبناگرايي نشان داده مي‌شود به اين كاستي‌ها، بر اساس نظام معرفتي علامه، پاسخ‌هايي داده شود. علامه طباطبايي در نظام معرفتي خود دستگاهي از روابط ميان باورها، بر اساس سه اصل، سامان مي‌دهد كه اين دستگاه اولاً، تمايز ميان بديهيات اوليه و ثانويه را مشخص ‌مي‌كند؛ ثانياً، ضمن نقد معرفت خطاپذير از معرفت خطاناپذير دفاع مي‌كند؛ ثالثاً، روش دست‌يابي به معرفت يقيني را تبيين ‌مي‌كند؛ و بالاخره، ضمن نقد بر مبناگرايي ساده، مبناگرايي مضاعف را رويكرد درست بر‌مي‌شمارد. خطاپذيري و خطاناپذيري و درنتيجه، تصحيح باورهاي پايه اساسي‌ترين ضعف و كاستي در مبناگرايي است. با توجه به مبناي علامه طباطبايي، درباره معرفت يقيني، كه بايد درنهايت همه معرفت‌ها به بديهيات ختم و بديهيات ثانويه نيز با روابط ويژه‌اي به بديهيات اولي يا سه اصل اولي منتهي شوند؛ مي‌توان خلل اساسي در مبناگرايي، كه همان معرفت تزلزل‌پذير غير يقيني است، را مورد پرسش قرار داد. مهم‌ترين دستاورد علامه، در حوزه معرفتي، دفاع از معرفت يقيني بر اساس اوليات و امكان دست‌يابي به معرفت خطاناپذير است.

Foundationalism is considered the most important approaches in epistemology. Traditional foundationalism is expounded in present article. Its main claim is the division of beliefs into two kinds: Basic beliefs and deductive beliefs. Because of the regressive argument, all deductive beliefs finally should be referred to basic beliefs. In present essay, meanwhile explaining the objections to foundationalism, I would offer the responses regarding to Tabatabaii’s epistemological system. Fallibility and corrigibility are considered the main deficiency of foundationalism theory. Tabatabaii explains both the possibility and the method of grasping certain knowledge on the basis of three principles. He emphasizes that all deductive beliefs should referred syllogistically to basic particularly self-evident propositions.