بررسي خصوصيات شكل – اقليم شناسي خندق ها به منظور طبقه بندي مناطق خندقي شده در استان زنجان

Investigation on morpho - climatic characteristics of gullies in order to classify gully affected regions in Zanjan province Iran

در اين پژوهش ابتدا مكان هاي فرسايش خندقي در استان زنجان مورد شناسايي قرار گرفت و مرز هاي آنها ترسيم گرديد. نقشه اقليم دمارتن گسترده منطقه تهيه و از بين مناطق خندقي در هر اقليم دو منطقه كه مساحتي بيش از 500 هكتار داشتند انتخاب شدند. از هر منطقه يك معرف و دو تكرار جهت اندازه گيري ويژگي هاي طبيعي و مورفومتريك، علل ايجاد، كاربري اراضي و برداشت نمونه خاك انتخاب شدند. نتايج بررسي ها نشان مي دهد استان زنجان داراي 57 منطقه خندقي با مساحتي حدود 55270 هكتار و 9 طبقه اقليمي به روش دومارتن گسترده مي باشد. خندقها در سه اقليم نيمه خشك سرد، نيمه خشك فراسرد و نيمه خشك معتدل پراكنش دارند. اقليم نيمه خشك سرد در برگيرنده بخش زيادي (91/64 درصد) از خندق هاي استان زنجان مي باشد. پلان ها عموماً پنجه اي و خطي، شكل مقطع عرضي آنها V و U شكل، پلان پيشاني ها مايل و نقطه اي و شكل نيمرخ پيشاني آنها مايل و مكان خندق ها در خط القعر شيب ها و در امتداد زهكش هاي طبيعي منطقه مي باشند. خندق ها از نظر عمق در كلاس متوسط (يك تا 10 متر) قرار دارند. بافت خاك آنها عمدتاً رسي لومي و لوم رسي، رسي تا رس سيلت دار مي باشد. كاربري اراضي اطراف آنها مرتع و زراعت ديم مي باشد. علل عمده ايجاد و گسترش خندق ها را مي توان در سه عامل فرسايش پذيري خاك، تخريب پوشش گياهي و تغيير كاربري اراضي خلاصه كرد. خندق هاي مورد تحقيق به مراتع، اراضي كشاورزي و جاده ها خسارات وارده نموده اند كه كل خسارات وارده در آبكندهاي استان زنجان برابر 9/2226 ميليارد ريال برآورد مي گردد.

In this research at first, gully erosion sites were studied in Zanjan province and their boundary drawn. Climates map by modified Demartonʹs method prepared and two gullied regions with more than 500 ha area were selected from each climate. In each region one representative gully & 2 replications were chosen for measuring physical and morpho_metetric characteristics, gully initiation and development causes, land use & soil sampling region. Results revealed that there are 57 gully affected regions (552.7 km2) and 9 climates by modified Demartonʹs method in Zanjan province. Gullies are distributed in three of climates such as cold semi- arid, very cold semi- arid and moderate semi- arid climates. Cold semi- arid climate contains most of gullies (64.91%) in Zanjan province. Gullies have clay, clay loam and loam clay soil texture dominantly and are lateral and formed along drainage ways. Most of the gullies are located on hills and some on plains. The view plan of gullies is dendritic and linear. The headcuts of gullies are digitated and pointed and the vertical plans of headcuts are generally vertical and inclined. Their cross section are V and U shaped. In viewpoint of their depth, they are in the intermediate class (1-10m). Dominant causes of gully formation include degradation of vegetation cover, land use change, soil erodibility and improper irrigation ‏management.‏ ‏The gullies damages to rangelands, cultivate lands and roads and total damages were estimated about 2226.9 billion Rials in Zanjan province.