پيشنهاد چارچوبي نو براي كتابشناسي توصيفي- تحليلي با تاكيد بر ديدگاه انتقادي

Proposing an Alternative Framework for Evaluating Annotative Bibliographies

هدف: با توجه به اهميت كتابشناسي در تهيه منابع كتابخانه، ضروري است كه آنها بر مبناي چارچوبي سازمان‌مند تنظيم شوند تا از اِتلاف زمان و هزينه، نارضايتي مخاطبان، يكدست نبودن ساختار و ارزيابي سطحي جلوگيري شود. از آنجايي كه بررسي متون حاكي از نبود چنين ابزاري براي تدوين و نقد كتاب‌شناسي‌ها بود، هدف پژوهش حاضر ارايه چارچوبي توصيفي- تحليلي در اين راستا بوده است. روش: پژوهش حاضر از نوع پژوهش‌هاي اَسنادي است. با اتخاذ رويكردي كيفي، سه دسته از متون مرتبط با موضوع و مسيله پژوهش شامل: 1. متون كتاب‌شناسي (400 منبع)؛ 2. چارچوب‌هاي كتابشناسي در متون انگليسي (در سطحي محدودتر و در دسترس)؛ 3. متون روش تحقيق و مرجع‌شناسي رشته كتابداري و اطلاع‌رساني، بررسي شدند. با توجه به اصل اشباع مقوله‌هاگردآوري داده‌ها تا جايي ادامه يافت كه ديگر اطلاعات جديدي در راستاي مسيله تحقيق به دست نيايد. فيش‌‌ها به شيوه تحليل محتواي كيفي بررسي، دسته‌بندي و تحليل شدند و مقوله‌هاي لازم استخراج شدند. تعديل و اصلاح مقوله‌ها و چارچوب به دست‌آمده تا پايان تحقيق همچنان ادامه داشت ضمن آن‌كه با استفاده از نظرات متخصصان مربوط و نيز پياده‌سازي بر روي 10 كتاب در حوزه اسطوره نيز اعتباريابي گرديد. نتايج: با تحليل محتواي كيفي، چارچوبي شامل دو قسمت توصيفي و تحليلي حاصل شد. 3 مقوله‌ فرعي به دست آمده در بخش توصيفي، اطلاعات كتابشناختي، معرفي كوتاه نويسنده، آثار او، اجزاي كتاب و ريوس مطالب را دربر مي‌گيرد. بخش تحليلي خود به دو قسمت موضوعي و انتقادي تقسيم شد. مقوله‌هاي فرعي به دست آمده در قسمت موضوعي شامل 3 مورد هدف نويسنده به لحاظ موضوعي، هدف نويسنده به لحاظ نوع مخاطب و نوع اثر به لحاظ تاثيرگذاري است. در قسمت انتقادي نيز كه سهم عمده چارچوب حاصل را به خود اختصاص داد، 20 مقوله فرعي شامل چاپ كتاب، اعتبار ناشر، اعتبار نويسنده، تطابق عنوان كتاب با محتواي آن، فهرست مطالب، ارزشيابي پيشگفتار و مقدمه، سبك و نثر، ويژگي منحصر به فرد كتاب، تحليل مطالب، ميزان دستيابي نويسنده به هدف (به لحاظ موضوعي)، ميزان دستيابي نويسنده به هدف (به لحاظ تطابق با مخاطب)، ميزان پوشش مباحث اصلي كتاب، ديدگاه حاكم بر كتاب يا نشانه‌هاي سوگيري نويسنده، استقلال مطالب كتاب، نتيجه‌گيري، جدول‌ها و نمونه‌ها، پانويس‌ها و پي‌نويس‌ها، منابع، نمايه‌ها و وضعيت ترجمه، به دست آمد. اصالت/ارزش: چارچوب حتي‌الامكان جامع، مانع و نوين حاصل از پژوهش حاضر مي‌تواند در تدوين و ارزيابي كتاب‌ها و كتابشناسي‌ها استفاده شود و راهنماي نويسندگان، محققان، منتقدان و مخاطبان آنها باشد و فعاليت‌هاي علمي مربوط را هدفمند و يكدست كند.

Purpose: composing and formulating bibliography is key activity in scientific area. It is necessary to conduct this activity on the basis of an organized and coherent framework in order to prevent wasting time and cost, unwillingness of audiences, incoherency of book description/analysis structure, and imperfect evaluation. Since the lack of such tool to formulation of bibliographies is evident with respect to literature review, the purpose of this research is to produce a descriptive-annotated framework. Methodology: This study is a documentary research. Since the research approach was qualitative, the purposive sampling was used. So, three following kinds of resources related to the research problem, were studied: 1) Bibliographic resources (400 books), 2) English bibliographic frameworks (in bounded level), 3) methodology and reference work resources in the library and information science area. In addition, the saturation principle was considered in data gathering and analyzing. In order to data gathering, necessary criteria for preparing proposed framework were extracted from the resources. Then the recorded data was analyzed in the qualitative content analysis way and classified to the related categories. Refining the prepared framework was continued up to the terminating the research, and itsʹ reliability was evaluated based on the professionals opinions and by testing on 10 books in myth area. Findings: The final framework includes two main parts: descriptive and annotated. 3 sub-categories of the first part are: bibliographic information, a brief introduction to the author and itsʹ works and book chapters and outline. The annotated part includes subjectoriented and critical sections that the first section includes the author purpose in terms of subject, author purpose in terms of kinds of audience, and the kind of work in terms of affecting. In the critical section that is the main part of the framework, 20 following subcategories were extracted: Book print, the publisher credit, the author credit, consistency between book’s title and content, table of contents, evaluating of the preface and introduction, style and prose, book unique attribute, analyzing the content, the extent of achieving to purpose by author in terms of subject and of coherency with audiences, the coverage extent of book key issues, author’s view or bias, book contents independency, conclusion, tables and examples, footnotes, references, indices and translation quality. Finally some suggestions based on this research were offered for the future studies and conducting similar researches. Originality/value: The new, comprehensive and precise framework proposed by this research can be suitable for formulation and evaluation of bibliographies. Besides, it can be a good reference for authors, researchers, critics and audiences to make purposeful and coherent book review, analysis and description.