بررسي تطبيقي امكان شناخت ذات و حقيقت اشيا از ديدگاه ابن سينا و سهروردي

A Comparative Study of the Possibility of the Knowledge of the Essence and Reality of Objects in Ibn Sina and Suhrawardi

از جمله اساسيترين مسايل مطرح در باب معرفت بشري، بحث امكان شناخت ذات و حقيقت اشيا است. اين بحث مورد توجه بسياري از فيلسوفان در شرق و غرب و نيز فيلسوفان مسلمان بوده است. در ميان مباحث فيلسوفان مسلمان، بررسي ديدگاه ابن سينا و سهروردي بعنوان موسسان دو مكتب شاخص در فلسفه اسلامي، از اهميت بسزايي برخوردار است. ابن سينا بطور جدي در كتاب مهم تعليقات به بحث از امكان شناخت ذات و حقيقت اشيا پرداخته و امكان درك ذات اشيا و حقيقت امور را نفي كرده است. سهروردي نيز به بيانات ابن سينا در اينباره توجه كرده و ضمن نقد ديدگاه مشايين در باب تعريف، بحثي جدي درباره امكان شناخت ذات اشيا ارايه ميدهد. بيانات سهروردي در اينباره، بيش از هرجا در بخش منطق حكمه الاشراق مطرح شده است. شارحان سهروردي دو تفسير كاملاً متفاوت از بيانات او ارايه داده‌اند. شارحان سنتي، مثل شهرزوري و قطب‌الدين شيرازي، معتقدند سهروردي مسير ابن سينا در تعليقات را پي گرفته و دستيابي به ذات و حقيقت اشيا را ممتنع ميداند. در مقابل، برخي سهروردي‌شناسان معاصر، مثل ضيايي و امين‌رضوي، بحث سهروردي در مقدمه حكمه الاشراق را پاسخ به بيانات شيخ‌الرييس در اين موضوع دانسته و معتقدند سهروردي با طرح ادراك حضوري درصدد دفاع از امكان شناخت ذات و حقيقت اشيا است. در ميان اين دو تفسير، تفسير اول غالب بوده و با عبارات سهروردي سازگارتر است.

One of the most fundamental problems of human knowledge pertains to the discussion of the possibility of knowing the essence and reality of objects. This issue has attracted the attention of several philosophers in the East and West, as well as that of Muslim philosophers. From among the views of Muslim philosophers in this regard, those of Ibn Sina and Suhrawardi, as founders of two prominent schools of Islamic philosophy, are of prime importance. In his great book of Ta‘liqat, Ibn Sina seriously discusses the possibility of the knowledge of the essence and reality of objects and rejects it. Suhrawardi has also paid attention to Ibn Sina’s views in this respect and, while criticizing Peripatetics’ definition of this problem, presents a serious discussion of the possibility of the knowledge of the essence of things. His remarks in this regard are mainly recorded in the chapter on logic in his Hikmat al-ishraq. Commentators of Suhrawardi have provided two completely different interpretations of his words. His traditional commentators, such as Shahrzuri and Qutb al-Din Shirazi, believe that Suhrawardi has followed Ibn Sina’s path in Ta‘liqat, according to which access to the essence and reality of objects is impossible. By contrast, some contemporary researchers of Suhrawardi, such as Zia’i and Aminrazavi, hold that Suhrawardi’s views in the Introduction to Hikmat al-Ishraq should be considered as a response to Ibn Sina’s concerning this topic. They also maintain that, through posing the concept of presential perception, Suhrawardi intends to defend the possibility of the knowledge of the essence and reality of objects. However, between these two interpretations, the former is dominant and more consistent with Suhrawardi’s statements.