نظريه اجتماعي در انگاره اجتماعي معاصر ايران

Social Theory in the Social Imaginary of the Contemporary Iran

نظريه اجتماعي در انگاره اجتماعي معاصر ايران ثمره صفي خاني (تاريخ دريافت10/7/90، تاريخ پذيرش13/2/91) چكيده در اين مقاله با طرح مفهوم «انگاره اجتماعي» و «نظريه اجتماعي» و بيان نسبت ميان آن‏ها تلاش مي شود تاريخ انديشه اجتماعي معاصر ايران مورد بازخواني انتقادي قرار گيرد. آنچه انديشه اجتماعي دوران معاصر ايران را از پيش از آن متمايز مي سازد، واردشدن تاملاتي نظام مند درباره «امر اجتماعي» است كه بسيار متفاوت با انديشه هاي اجتماعي پيشين در تاريخ انديشه ايران بوده و به همين اعتبار از آن با عنوان «نظريه اجتماعي» نام برده مي شود. نظريه اجتماعي حدود يك سده پيش، از غرب و توسط انديشه ورزان ايراني و از راه ترجمه وارد فضاي بيناذهني ايرانيان شده است؛ فضايي كه مختصات آن با كمك مفهوم «انگاره اجتماعي» ترسيم خواهد شد. در اين مقاله تلاش مي شود تا به نسبت ميان نظريه اجتماعي و انگاره اجتماعي معاصر ايران پرداخته شود. نظريه اجتماعي محصول لحظه اي است كه امر اجتماعي موضوع تفكر واقع شد و از اين رو است كه در توضيح نظريه اجتماعي توجه به اين لحظه ضروري است. انگاره اجتماعي شيوه‏اي است كه توسط آن افراد جامعه خود را در تاريخ جاي مي‏دهند تا انتظارات معطوف به آينده، ميراث سنت هاي گذشته و ابتكاراتشان را در زمان حال به يكديگر پيوند بزنند. دوران معاصر تاريخ ايران، دوران مواجهه انگاره اجتماعي ايرانيان با انواع نظريه-هاي اجتماعي سنت هاي مختلف غربي است. نظريه هايي كه در كوشش براي توضيح دادن امر اجتماعي زمان مند غرب تدوين شده اند توسط انديشه ورزان ايراني وام گرفته مي شوند تا امر اجتماعي اكنون ايران را به فهم درآورند. اين وام گيري با قطع ارتباط ميان حيات ذهني و حيات اجتماعي، توهم توضيح و تبيين حيات اجتماعي را ايجاد كرده و در اين مقاله به پيامد اين وام گيري كه در قالب انديشه اجتماعي معاصر ايران قابل پيگيري است، براي انگاره اجتماعي معاصر ايران پرداخته مي شود. بازخواني انتقادي اين انديشه مي تواند با به دست دادن توضيحي از وضعِ حالِ انديشه اجتماعي به طور خاص و انگاره اجتماعي به طور عام، راه را براي گذار به تدوين نظريه اجتماعي ناظر بر امر اجتماعي اكنون ايران هموار گرداند. واژگان كليدي: انگاره اجتماعي، نظريه اجتماعي، انديشه اجتماعي، حيات ذهني، حيات اجتماعي.

Social Theory in the Social Imaginary of the Contemporary Iran Samareh Safikhani This paper, the history of social thought in contemporary Iran, is devised through the examination of two concepts: ʹsocial theoryʹ and ʹsocial imaginaryʹ. The confrontation of the Iranians with modern and systematic thoughts about the social is what distinguishes contemporary social thoughts from former ones. These systematic thoughts that are named “social theory”, roughly one century ago were brought to the Iranian social imaginary by translating into the Persian language. The purpose of this paper is to study the consequences of this confrontation in the Iranian social imaginary and therefore in the contemporary social thoughts. Social theory is the result of a moment when the social becomes the object of knowledge, and so each social theory is related to temporality and spatiality of the social. ʹSocial imaginaryʹ is a category of understanding social praxis and the reasons people give to make sense of these practices.” Social imaginary is the ways people imagine their social existence, how they fit together with others, the expectations that are normally met, and the deeper normative notions and images that underlie these expectations. It is not simply a cluster of intellectual ideas about social relations or explicit social theory, but rather it is what determines how people formulate such social theories and how they interpret their selves and the society in its totality. The history of contemporary social thoughts was shaped by confrontation of social imaginary with various social theories which the Iranian thinkers have derived from different knowledge traditions of the European countries. They have applied these theories to interpret and explain their social facts and gradually the Iranian social imaginary was changed. The relationship between mental life and social life was damaged and the sociological ideologies replaced the explanation of Iranian social life. In this paper, through a critical reconsideration of social thought in contemporary Iran, the changes in contemporary social imaginary are examined. Keywords: Social Imaginary, Social Theory, Social Thought, Mental Life, Social Life .