بررسي امكان گروه‌بندي ايستگاه‌هاي تحقيقاتي گندم براساس تعداد روز تا ظهور سنبله ژنوتيپ‌هاي گندم نان

Study of Possibility of Grouping Wheat Research Stations of Iran Based on Days to Heading of Bread Wheat Genotypes

به منظور گروه‌بندي ايستگاههاي تحقيقات گندم كشور، با استفاده از يك شاخص بيولوژيكي، تعداد 15 رقم گندم با تيپ رشد و درجه ورناليزاسيون متفاوت در 18 ايستگاه تحقيقاتي گندم طي سه سال زراعي (85-1384، 86-85 13و 87-1386) در سه تاريخ كاشت (20 مهر، 10 آبان و 30 آبان) در قالب طرح كرتهاي خرد شده با طرح پايه بلوكهاي كامل تصادفي با سه تكرار كشت گرديد. عملكرد دانه و تاريخ ظهور سنبله بر اي تمامي تيمارها يادداشت و تعداد روز تا ظهور سنبله بعنوان يك معيار مناسب براي واكنش گياه به شرايط اقليمي محاسبه گرديد. تجزيه واريانس مركب سه ساله براي عملكرد دانه در تمام ايستگاههاي مورد آزمايش انجام و مناسب‌ترين تاريخ كاشت هر منطقه و همچنين تيپ رشد مناسب براي مناطق مختلف تعيين گرديد. در اكثر ايستگاهها به جز زرقان و اصفهان ، تاريخ كاشت اول بهتر از تاريخ كاشت دوم بود ويا اختلاف معني‌داري با آن نداشت ولي تاريخ كاشت سوم درهيچ‌كدام ازگروه‌ها عملكرد دانه مناسبي نداشت. نتايج تجزيه خوشه‌اي بر اساس ميانگين تعداد روز تا ظهور سنبله ژنوتيپ‌ها در تاريخ هاي كاشت مختلف، 18 ايستگاه مورد بررسي را در سه گروه كاملاً مجزا قرار داد: گروه اول: ورامين، نيشابور، مشهد، كرج، زرقان، خرم‌آباد واصفهان، گروه دوم: اردبيل، اراك، همدان، مياندوآب، كرمانشاه (اسلام‌آباد)، قزوين، زنجان، خوي، جلگه رخ و اقليد،گروه سوم: داراب . در گروه اول و سوم عمدتاً ارقام با تيپ رشد بهاره عملكرد بهتري نسبت به بقيه ارقام داشتند ولي در گروه دوم ارقام با تيپ رشد زمستانه و بينابين عملكرد بالاتري را نشان دادند. البته تغييرات مشاهده شده در رفتار ژنوتيپ‌هاي بينابين و بهاره در شرايط محيطي برخي از ايستگاه‌ها مي‌تواند ناشي از تغييرات شرايط آب و هوايي اين ايستگاه‌ها و يا دقيق نبودن اطلاعات موجود در خصوص نياز ورناليزاسيون آنها باشد كه هر دو موضوع نياز به بررسي و تحقيقات دقيق‌تري دارند.

To classify the wheat breeding research stations of Iran, 15 lines/cultivars with different growth habits and vernalization requirements were grown in three sowing dates (12 Oct., 01 Nov. and 21 Nov.) in 18 research field stations in 2005-2008 cropping seasons. Experiments were carried out as split plot arrangements in randomized complete block design with three replications. Sowing dates were assigned to main plots and genotypes were randomized in sub-plots. Grain yield from all filed stations in three years were analyzed to determine the suitable sowing date for each location. Combined analysis of variance showed that the first date of sowing (Oct. 12) was suitable for most of the locations except Zarghan and Isfahan where the first and second dates of sowing were not significantly different. The third date of sowing was not suitable for any of test locations. Cluster analysis based on mean of the days to heading of genotypes in each date of sowing grouped 18 research stations into three groups:1) Varamin, Mashhad, Karaj, Zarghan, Isfahan, Khorramabad and Neishabour. 2) Ardebil, Arak, Hamadan, Miandoab, Kermanshah (Islamabad), Qazvin, Zanjan, Khoy, Jolgeh Rokh and Eqlid. 3) Darab. In the first and third groups spring wheat genotypes had higher grain yield, whereas in the second group winter and facultative wheat genotypes performed better.