نقشِ تخطّي از اصول گرايس در ايجاد نسل جديد لطيفه‌هاي ايراني

The Violation of Grice Cooperative Maxims and Its Role in Developing the Modern Generation of Iranian Jokes

بررسي زبان‌شناختي طنز از ديرباز مورد توجه بوده و از زمان طرح نظريه معناشناختي توليد طنزِ راسكين (1985) انسجام روش‌شناختي بيشتري يافته است. در كنار عواملي مانند عدم تجانس، ابهام و اغراق، نقض اصل همياري مكالمه‌اي گرايس (1975) و اصول چهارگانه آن يكي از مهم‌ترين عواملي است كه به ايجاد موقعيت طنز مي‌انجامد. تاثير نقض اصولي مانند اصل ارتباط و كيفيت بر ايجاد لطيفه و موقعيت طنز بارها از رويكردهاي مختلف مطالعه شده است. هدف اين پژوهش، بررسي نقض اصول همياري مكالمه‌اي گرايس و نقش آن در توليد لطيفه‌هاي موسوم به «پَ نه پَ» است كه به‌تازگي در فضاي اينترنت و پس از آن در گفت‌وگوهاي روزمره گويشوران بسيار رواج پيدا كرده است. در اين پژوهش، سازكار توليد اين‌گونه لطيفه‌ها در قالب روند نمايي سه‌مرحله‌اي نمايش داده مي‌شود. پرسش اصلي پژوهش اين است كه نقض اصول گرايس چگونه به خلق موقعيت طنز مي‌انجامد و سازكار زباني توليد اين‌گونه از لطيفه‌ها چگونه است. چارچوب نظري پژوهش، اصل همياري گرايس است و داده‌ها به‌صورت تصادفي از ميان لطيفه‌هاي منتشر‌شده در فضاي مجازي انتخاب شده‌اند. اين نسل جديد از لطيفه‌هاي ايراني از آنجا كه ضعف‌هاي ارتباطي و اجتماعي جامعه را دست‌مايه طنز قرار مي‌دهند، مي توانند موضوع پژوهش هاي بيشتري به‌لحاظ زبان‌شناسي و جامعه‌شناسي باشند؛ زيرا علاوه‌بر ويژگي‌هاي زباني درخور توجه آن‌ها، عدم تمركز اين دسته از طنزها بر لهجه‌ها و اقوام، ويژگي جامعه‌شناختي مهمي به‌شمار مي‌آيد كه از تغيير الگوي طنزهاي ايراني به سمت‌وسويي فارغ از توهين به خرده‌فرهنگ‌ها و اقوام كشور خبر مي‌دهد.

The linguistic study of “Humor” has a rich and long history, and the systematic research on linguistic mechanisms of humor goes back to Raskin’s semantic theory of humor (1985). Besides the elements such as incongruity, ambiguity and exaggeration, flouting of Grice maxims (1975) of Cooperative Principle (CP) is one of the most reviewed techniques of producing humor, which has been the subject of various linguistics studies. In this research, we study the role of maxim flouting in producing so-called “pa-na-pa” (“so what” conversational style) jokes, which have been recently spread initially on the Internet and then in the society. We also depict the process in a three-part algorithm. This new generation of Iranian jokes is considerable not only because of their linguistic but also because of its sociolinguistics characteristics in which there is no trace of insulting language toward social and ethnic minorities that itself shows a paradigm shift in Iranian jokes.