تلاش‌هاي دوران قاجار براي توليد شيشه در ايران

Efforts in Manufacturing Glass during Qajar Period

ورود هنر شيشه‌گري سنتي به مرحله توليد صنعتي، رويدادي بود كه در دوران قاجار پس از گسترش روابط تجاري با غرب و اثرپذيري از انقلاب صنعتي، به وقوع پيوست. با سرعت گرفتن روند تجددگرايي و رشد نرخ تقاضاي كالاهاي تزييني متنوع، محصولات كارگاه‌هاي شيشه سنتي ديگر پاسخگوي نيازهاي جامعه نبود و تدريجاً شرايط را براي ورود شيشه به مراحل صنعتي فراهم كرد، اما به چگونگي مراتب اين تغيير در كتب موجود كمتر پرداخته‌اند. از اين‌رو، در پژوهش حاضر كوشش شد تا با واكاوي اسناد، امتيازنامه‌ها و ساير مدارك مستدل تلاش‌هاي دوران قاجار در راستاي توليد شيشه و عوامل عقيم ‌ماندن آنها را مورد مطالعه‌ي جدي‌ قرار دهد. در نتيجه‌ي به دست آمده، مشخص شد كه هرچند كارخانه‌هاي ايراني و خارجي تحت‌الحمايه‌ي‌ دولت و نيز كارخانه‌هاي خصوصي درصدد پاسخگويي نيازهاي روز بازار برآمدند، اما عواملي همچون نبود دانش كافي در زمينه مواد اوليه‌ي مرغوب و ذغال‌سنگ مناسب در داخل كشور، اين كوشش را با شكست مواجه كرد. هرچند مزايايي همچون آشنايي شيشه‌گران با تكنيك‌هاي نوين و بهبود فرم محصولات شيشه را سبب گرديد.

Traditional art of glass blowing entered to the stage of industrial production during Qajar period. The expansion of commercial relationship with the West and the effect of industrial revolution had direct influence on these transitions. With the acceleration of modernism and the increase of the demand rate for various decorative goods, products of traditional foundries could not cater to the demand of the community and gradually paved the way for the entry of glass into the industrial stage. Little has been written about the process of this change. Therefore, this research will analyze the documents, concessions and other substantial evidence in order to study the efforts that had been made for producing glass and the factors of its frustration. The results indicate that though Iranian and foreign glass works which were dependent on government and the private foundries aimed to cater to the market demand, factors such as the lack of proper information about premium feedstock and appropriate coal in the country frustrated these efforts. Meanwhile, the transition in glass blowing process had some perquisites such as acquaintance with new technics and improvement of the form of glass wares.