دلالت عقود با نگاهي تطبيقي به نمادهاي آن نزد پاچيولي و ابن المغربي

Finger Reckoning through a Comparative Approach toward Its Symbols in Pacioli & al- Maghrebi’s Viewpoints

دلالت عقود از دلالت هاي پنجگانه اي است كه جاحظ در كتاب «البيان و التبيين» از آن نام برده است و مقصود از آن، شمردن و نمايش دادن اعداد با خم و راست كردن انگشتان و قرار دادن آنها در اشكال گوناگون است. در برخي متون نظم و نثر و روايات و اخبار از جمله خبر اسلام آوردن ابو طالب، كاربرد عقود قابل مشاهده است كه خود گواهي است بر رواج اين گونه شمارش از دير باز . فهم متوني از اين دست جز در پرتو آشنايي با اين اسلوبِ شمارش ميسّر نيست. هدف اين مقاله بررسي دلالت عقود با تكيه بر برخي دست نوشته هاي موجود عربي در حساب عقودو مقايسه نمادهاي اين دستگاه شمارش با نمادهاي آن در كتاب «سوما»، نوشته پاچيولي رياضيدان مشهور ايتاليايي است، و در پي آن شرح متوني خواهد آمد كه فهم آنها به آشنايي با نمادهاي حساب انگشتي بستگي دارد.

Finger reckoning is one of the five types of signification(dalala),which al – Jahiz mentioned in his book, al–Bayan wa al–Tabyin . By this he meant a particular representing numbers by means of the outstretched or bent fingers and their various positions .Finger reckoning can be traced in some prose and verse writings and Traditional(Hadith) sources; for example, in a recorded speech through which Abu-Talib expressed his faith in Islam. This is by far the best evidence for the prevalence of finger reckoning among the Arab in ancient periods. It is impossible to understand such literary texts without being familiar with this method of counting. The present article aims at investigating finger reckoning according to Arabic manuscripts and comparing its symbols with those found in Pacioli’s book , Suma. Then it tries to explain some texts which could not be understood unless through the familiarity with finger symbols.