گذشته زشوّال ده با چهار تاملي در يك بيت تاريخ دار شاهنامه

Fourteen days passed Shawwal A contemplation upon a dated verse in Shahnameh

فردوسي در آغاز داستان اشكانيان مي گويد: محمود خراج يك سال را به نيم كاهش داد و خبر آن در چهارده شوّال به طوس رسيد و مردم محمود را دعا كردند. كاستن از خراج در چه سالي و علت آن چه بوده است؟ استاد تقي زاده صدور اين فرمان را به مناسبت قحط و غلاي خراسان در سال 401 دانسته است. امّا دكتر زرياب خويي برآن بوده است كه محمود خراج سال 400 را كاهش داده بود و انگيزه آن غنايمي فراوان بوده است كه محمود پس از فتح قلعه بهيم نگر در آن سال بدست آورد. دكتر اميدسالار كه سال400 را مستند به قول دكتر زرياب براي تاريخ فتح بهيم نگر پذيرفته‌اند، در يادداشت هاي شاهنامه اين دو نظر را با يكديگر تلفيق كرده،‌ تبايني ميان آن دو نديده اند. چون اين موضوع به تاريخ نظم نهايي شاهنامه ارتباط مي‌يابد، در اين مقاله پس از بحث و بررسي، نتيجه گيري شده است كه فتح قلعه مزبور در اوايل ذي‌قعده 399 يعني حدود 24 ماه پيش از بروز قحطي خراسان در شوّال 401 پايان گرفته بود. بنابراين نمي توانسته است انگيزه اي براي كاهش خراج در آن سال بوده باشد. كاهش خراج سال 400 نيز بنابر دلايلي پذيرفتني نيست. بلكه فقط نظر استاد تقي زاده درست است و قرينه اي بيرون از متن شاهنامه نيز آن را تاييد مي كند.

In the beginnings of the story of Ashkanian , Ferdowsi says: Mahmud has reduced the yearly tax in half and this news has reached Tous in 14th of Shawwal and people said prayers to Mahmud. What was the reason for this tax reduction and in what date did it take place? Master Taghizadeh has regarded the issue of this order due to the famine of Khorasan in the year 401. However Dr Zaryab khoei believed that the motivation and the pretext for this tax reduction in the year 400 was due to the booties Mahmud acquired after the conquest of Behimnegar fortress in that year. Dr Omidsalar accepts the year 400 according to Dr Zaryab as for the date of the conquest of Behimnegar fortress, and not found a discrepancy between the two views, in Shahnameh notes has combined the two versions. Since this matter is related to the date of the final composition of Shahnameh, after discussion and investigation in this article it was concluded that the conquest of that fortress had been ended in the beginnings of Dhu al-Qidah 399 that is 24 months before the outbreak of famine in Khorasan in Shawwal 401. Therefore, it could not have been a motivation for the reduction of tax in that year. Tax reduction in the year 400 is also not acceptable for many reasons hence master Taghizadeh’s opinion is the only authentic one and a piece of evidence outside Shahnameh also supports this view.