فاكتورهاي كنترل كننده توزيع عناصر اصلي، فرعي، جزيي و نادر خاكي در نهشته لاتريت داش آغل، شرق بوكان، استان آذربايجان غربي، شمال غرب ايران

Controlling factors of distribution of major, minor, trace, and rare earth elements in the Dash-Aghel laterite deposit, east of Bukan, West-Azarbaidjan province, NW Iran

نهشته لاتريت داش آغل در فاصله 20 كيلومتري شرق شهرستان بوكان، جنوب استان آذربايجان غربي (شمال غرب ايران) واقع مي-باشد. اين نهشته به صورت لايه ها و عدسي هاي منفصل چينه سان در مرز بين دولوميت هاي سازند اليكا (ترياس) و ماسه سنگ هاي سازند شمشك (ژوراسيك) توسعه يافته است. مطالعات كاني شناسي نشان مي دهند كه هماتيت، گوتيت، كايولينيت، كلريت، مونت-موريلونيت، ايليت، بوهميت، كوارتز، روتيل و پيريت كاني هاي اصلي كانسنگ هاي لاتريتي مي باشند. بر اساس داده هاي شيميايي، اين نهشته به سه تيپ، (1) فريت، (2) فريت كايولينيتي و (3) كايولينيت بوكسيتي قابل تقسيم بندي است. بررسي ضرايب همبستگي و الگوهاي توزيع عناصر در يك نيمرخ انتخابي دلالت بر نقش موثر عناصر Al و Si در توزيع و تمركز عناصري نظير Cr، Sc، Ba، Cs، Ga، Hf، Nb، Ta، Th و REEs در كانسنگ ها دارد. توزيع ناموزون عناصر نادر خاكي در نيمرخ مورد مطالعه، منشا نابرجا را براي نهشته نشان مي دهد. نتايج به دست آمده از مطالعات زمين شيميايي پيشنهاد مي كنند كه رفتار عناصر در طي توسعه كانسنگ ها تابعي از عواملي چون تغيير در شيمي محلول هاي هوازده كننده (pH و Eh)، مكانسيم آهن زدايي- آهن زايي، جذب سطحي، روبش توسط اكسيدهاي فلزي، شدت لاتريت زايي، حضور در فازهاي مقاوم در برابر هوازدگي و تثبيت در فازهاي نيومورف مي باشد. بررسي هاي زمين شيميايي بيش تر ثابت مي نمايند كه توزيع و تثبيت عناصر نادر خاكي در كانسنگ ها توسط كاني هاي رسي (كايولينيت، كلريت، مونت موريلونيت و ايليت)، بوهميت، روتيل، زيركن، سريانيت، باستنازيت و زينوتايم صورت گرفته است.

The Dash-Aghel laterite deposit is located in ~ 20 km of east of Bukan town, south of West-Azarbaidjan province (NW Iran). This deposit was developed as stratiform semi-continous layers and lenses in the boundaries between dolomites of Elika formation (Triassic) and sandstones of Shemshak formation (Jurassic). Mineralogical studies indicate that hematite, goethite, kaolinite, chlorite, montmorillonite, illite, boehmite, quartz, rutile, and pyrite are major minerals of the lateritic ores. Based on chemical data, this deposit can be divided to three types: (1) ferrite, (2) kaolinitic ferrite, and (3) bauxitic kaolinite. Investigation of correlation coefficients and distribution patterns of elements across a selected profile indicates the effective role of Al and Si in distribution and concentration of elements such as Cr, Sc, Ba, Cs, Ga, Hf, Nb, Ta, Th, and REEs in the ores. Inharmonic distribution of REEs in the studied profile shows an allogenic origin for deposit. The obtained results from geochemical studies suggest that behavior of elements during development of ores is a function of some factors such as change in chemistry of weathering solutions (pH, Eh), deferruginization-ferruginization mechanism, sorption, scavenging by metallic oxides and haydoxides, laterization intensity, presence of resistant phases versus weathering, and fixation of neomorph phases. Further geochemical investigations demonstrate that distribution and fixation of REEs in ores were occurred by clay minerals (kaolinite, chlorite, montmorillonite, and illite), boehmite, rutile, zircon, cerianite, bastnasite, and ze notime.