تعيين معيارهاي ارزيابي اراضي به‌منظور شناسايي اراضي مناسب كشت‌ محصولات ديم منطقه رويين، خراسان‌ شمالي

Evaluation of land use and sutability for rainfed crops in Roin, North Khorasan

براي استفاده پايدار از اراضي لازم است كه اراضي، بر اساس قابليت‌هايشان طبقه‌بندي و استفاده شوند. هدف از اين مطالعه، تعيين و درجه‌بندي ويژگي‌هاي موثر بركشت ديم و يونجه در منطقه رويين، استان خراسان شمالي بود. بعد از بازديد صحرايي، كيفيت‌هاي اراضي شامل اقليم، شرايط رشد ريشه، رطوبت قابل دسترس، سهولت كار در مزرعه و تخريب اراضي، عوامل موثر بر تناسب اراضي تشخيص داده و با استفاده از منابع و بازديدهاي صحرايي، درجه‌بندي شدند. در اين مطالعه از تغييرات كربن آلي خاك براي درجه‌بندي تخريب اراضي استفاده شد. بدين منظور، از شيب‌هاي شمالي، جنوبي، شرقي و غربي 84 نمونه خاك از بخش شيب پشتي و 21 نمونه از بخش بدون‌جهت (در مجموع 105 نمونه خاك)، از هفت نقطه از هر كدام ازكاربري‌هاي يونجه ديم، ديم (گندم، جو، نخود و عدس) و مرتع، از عمق 15-0 سانتي‌متري خاك در تيرماه 1390 برداشت شد. ارزيابي كيفي تناسب اراضي براي كشت ديم به روش محدوديت ساده بر اساس كيفيت‌هاي گفته شده انجام شد. نتايج بيانگر آن است كه در هر سه كاربري، شيب‌ شرقي و بدون جهت، بيشترين و شيب جنوبي كمترين مقدار كربن آلي را دارد كه با توجه به اقليم منطقه، ميزان كربن آلي در همه شيب‌ها بجز شيب جنوبي در مقايسه با مناطق مشابه اقليمي در حد قابل قبولي است. در منطقه مورد مطالعه، كيفيت‌هاي مربوط به اقليم و خاك، محدوديتي براي كشت ديم ايجاد نمي‌كنند و فقط دو كيفيت سهولت كار در مزرعه و تخريب اراضي كه كيفيت‌هاي وابسته به شيب و جهت شيب بوده، عوامل محدودكننده اصلي هستند. بر اين اساس شيب‌هاي بيشتر از 20 درصد در كل منطقه و شيب‌هاي جنوبي براي ديم نامناسب تشخيص داده شد. براساس نتايج طبقه‌بندي تناسب اراضي، با حذف شيب‌هاي بيشتر از 20 درصد براي ديم و يونجه و شيب‌هاي جنوبي براي كشت ديم، سطح زير كشت از 1186 هكتار به 942 هكتار خواهد رسيد. براي جبران پيامدهاي اقتصادي حاصل از كاهش سطح زير كشت، تحقيقات بيشتري در زمينه افزايش عملكرد در واحد سطح و استفاده از الگوهاي بهينه كشت با توجه به محدوديت‌هاي موجود در منطقه، پيشنهاد مي‌شود.

Classification and utilization of lands based on their capability are necessary for sustainable land use management. The purpose of this study was to identify and grade the effective qualities on the rainfed farming in the Roin area, North Khorasan province, during the year of 2011. Based on field observations and literature review the land qualities including climate, rooting conditions, moisture availability, field workability and land degradation hazard were distinguished and rated as the most effective factors on the rainfed land suitability. To evaluate the land degradation hazard, the variations of soil organic carbon content in north-, south-, west- and east-facing slopes as a result of land use change was measured. In seven sites, 84 soil samples were taken from 0-15 cm soil depth of Back Slope with aspect of north- south- west- and east-facing slopes of rangeland, wheat dry farming and alfalfa dry farming. In addition, 21 soil samples were taken from nearly flat areas (Toe slopes and back slopes) of studied land uses. The results indicated that all aspects except the south-face slopes the amount of soil organic carbon suitable for semiarid regions. In the study area, the climate and qualities related to soil, have no limitations for dry farming. Only field workability and land degradation hazard qualities which are affected by slope and slope aspect are main limitation factors. Based on results the slopes more than 20% and the southern slopes were identified non-suitable for dry farming but the southern slopes were partly suitable for alfalfa dry farming. Considering the mentioned limitations, the areas under dry farming cultivation will be decreased from 1186 to 942 ha. More investigation for new land utilization types is necessary to compensate the negative economic consequences of cultivation land reduction.