فلسفه اخلاق متعاليه؛ جايگاه ملاصدرا در ميان علماي اخلاق

Philosophy of Transcendent Ethics:Mulla Sadra’s Place among Ethical Thinkers

بحث فلسفه اخلاق، اخلاق، صفات اخلاقي و بتبع آن، نفس و روح در بيان ملاصدرا، مطلبي كوتاه و اجمالي نيست. ايشان در آثار مختلف خويش به اين مباحث پرداخته است. وي معتقد است ملاك اخلاق، عقل آزاد (وجدان) ميباشد و بشر در اين جهان به هر شكل رفتار نمايد، حشر و بازخواستي مناسب آن خواهد داشت و در واقع، اخلاقِ نيكِ اين جهاني، پاداش اخروي زيبا بهمراه دارد و خُلق نازيباي اين دنيا، عذاب اليم بدنبال خواهد داشت. يعني هرگونه اخلاق و ملكاتي بر جان انسان چيره شود، به همان صورت در روز رستاخيز محشور خواهد شد. از اينرو در نگاه اين حكيم فرزانه، معرفت نفس بعنوان ظرف حكمت، همواره راهي است بسوي خداوند و شناخت اوصافش كه افضل معلومات هستي است. از همينروست كه برخي از براهين اثبات وجود خداوند بر مسيله نفس استوار گشته است. علم به نفس در بحث معاد و اعتقاد به استقلال آن، بسيار اساسي است و از آن جهت كه پاره‌يي از مسايل نفس از اصول موضوعه علم اخلاق است ـ‌‌با وجود اختلاف در مكاتب فلسفه اخلاق‌ـ تقريباً همه فلاسفه اسلامي بر اين نكته متّفقند كه اخلاق با كمال نفس ارتباط دارد و شالوده مباحث اخلاقي بر اصل كمالپذيري نفس و تاثيرپذيري آن از افعال اخلاقي استوار است و بدون آن، تبيين عقلي و فلسفي كافي براي خير و شرّ اخلاقي نخواهيم داشت. بهرحال، براي آگاهي از چگونگي تكامل نفس بوسيله افعال اخلاقي بايد كمال نفس را شناخت و آن را هدف خويش قرارداد و رفتارهاي اخلاقي خود را بعنوان طريقي براي رسيدن به آن مقصد سامان بخشيد تا كه عامل به اين سخن مولا علي(ع) بود كه «مَن عرفَ نفسه فقد عرف ربَّه». پس در واقع، اخلاق و حكمت عملي نزد صدرا نوعي شناخت خويشتن است.

The discussions of the philosophy of ethics, ethics, ethical attributes and, following it, the soul and spirit in Mulla Sadra’s works are quite extensive. In fact, he has dealt with such topics in his various books and treatises in detail. He believes that the criterion for ethics is the free intellect (conscience), and human beings will be rewarded or punished in proportion to their conduct and behavior in this world. Good moral behavior in this world will indeed be compensated with good other-worldly rewards, and unpleasant behavior therein will be followed by unbearable punishment in the other world. In other words, any kind of behavior and conduct dominating Man’s soul in this world will be revived in the same form on the resurrection day. Therefore, Mulla Sadra believes that self-knowledge as the receptacle of philosophy is always a way towards God and a means of attaining the knowledge of God and His attributes, which is the best of all types of knowledge in the world. That is why some of the arguments on God’s existence are based on the problem of the soul. Self-knowledge is essential to the discussion of resurrection and the belief in its independence. Since some of the problems of the soul are among the ethical axioms (in spite of some disagreements among the schools of the philosophy of ethics), almost all Islamic philosophers are unanimous that ethics is related to the perfection of the soul, and that ethical discussions are based on the principle of soul’s being prone to perfection and its being influenced by ethical acts. They also believe that without ethics, we will not be able to provide adequate rational and philosophical explanations for ethical good or bad. Nevertheless, in order to become aware of the quality of the perfection of the soul through ethical acts, one must know about the perfection of the soul, consider it as his purpose in life, and adopt certain ethical behaviors in order to achieve this purpose. Therefore, in Mulla Sadra’s view, ethics and practical wisdom is, in fact, a kind of self-knowledge.