گنجايش تورم‌پذيري خاك شهر يزد

A Comprehensive Study on Swelling Potential of Yazd Clay

چكيده- آسيب هاي وارد شده به برخي از سازه هاي مستقر در زمين هاي رسي در نقاط كويري كشور به ويژه شهر يزد و ابهام در تفسير ساز و كار و علت اين آسيب ها، شناسايي خصوصيات تورمي اين خاك ها را ضروري مي سازد. گنجايش تورم خاك شهر يزد با 30 نمونه گرفته شده از اعماق 5/1 تا 5/3 متري از مكان هاي مختلف ارزيابي شد. آزمايش‌هاي فيزيكي شامل تعيين حدود اتربرگ، دانه بندي به روش هيدرومتري، چگالي خشك طبيعي، درصد رطوبت، چگالي ويژه و درصد و فشار تورم، آزمايش‌هاي شيميايي براي تعيين تركيبات شيميايي و كاتيون هاي موجود در خاك رس منطقه و آزمايش كاني شناسي (XRD) براي تعيين درصد كاني هاي رس موجود در خاك، انجام شده است. بر اساس ارزيابي غيرمستقيم، گنجايش تورم نمونه ها، بيشتر در گروه متوسط و پايين قرار گرفته و اندازه گيري مستقيم با دستگاه ادومتر نيز اين موضوع را تاييد كرده است. كاني هاي خاك، شامل ايليت، و مونت‌موريلونيت و درصد كمي كايولينيت بوده، ولي كمبود كاتيون سديم و وجود مقدار زيادي كاتيون كلسيم و آهك باعث شده كه گنجايش تورم خاك زياد نباشد. در بررسي عوامل ذاتي موثر بر تورم، ارتباط مستقيم ميزان تورم با ويژگي‌هاي خميري، درصد رس و درصد كاتيون سديم و ارتباط معكوس آن با درصد آهك خاك مشاهده شد.

Some of the structures founded on clay soils in the desert area of the country, especially in Yazd, have suffered damages, most probably due to swelling of the soil. The ambiguity in the interpretation of the mechanisms and causes of these damages has necessitated studying swelling characteristics of these soils. Thirty soil samples, taken from 1.5m to 3.0m below the ground surface, were tested. Tests included: (a) physical tests including determination of Atterberg Limits, hydrometer method gradation, natural dry density, water content, and swelling pressure/percentage; (b) chemical tests for determining chemical substances and cations of the samples and (c) XRD tests to determine the soil mineralogy. According to the indirect methods of swelling assessment, most of the samples lie in the medium to low swelling potential catgories. The direct oedometer test support this notion. The prevailing minerals present in the soil samples are illite and calcium montmorillonite. The paper also presents the relationships between the swelling potential and the Atterberg Limits, clay fraction, sodium and calcium contents of the soil.