نگاهي اجمالي به اوج عرفان ادبي (مولانا)

A Glance at Pinnacle of Literary Mysticism (Mawlānā)

با راهيابي عرفان اسلامي به ادبيات فارسي, افزون بر بيان حالت‌هاي روحي عرفا، در تعليم و پاكي روح سالك تاثير شگرفي از خود برجاي نهاد. اين مقاله با نگاهي به سير عرفان ادبي، در پي نشان‌دادن جايگاه مولوي در اين عرصه است. از آغاز قرن چهارم، عرفان اسلامي رسماً وارد فضاي ادبيات فارسي گرديد. در قرن ششم، سنايي با شعر زاهدانه و تعليمي براي نخستين بار مباحث عرفاني را به طور جدي در مثنوي و قصيده‌هايش آشكار كرد. پس از وي عطار با شعرهاي عاشقانه (عرفاني) خويش اين سير را تكميل نمود و مولوي با تكيه بر اين دو آن را به اوج رساند. با وجود ديگر آثار مولانا، دو اثر منظوم اوست كه در فضاي عرفان ادبي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. بي‌شك اثر بزرگ و بي‌مانند مولانا «مثنوي» است كه چكيده و حاصل جميع تجربه‌هاي عرفاني مطرح‌شده در دنياي اسلام در عالم شعر به شمار مي‌رود. اين اثر منظوم به نوعي دايرهْْ‌المعارف افكار و عقايد مولانا نيز به حساب مي‌آيد. در «ديوان شمس» روح شادمانه‌اي موج مي‌زند كه كمتر در غزل‌هاي شاعران ديگر ديده مي‌شود؛ حالتي پرهيجان و آكنده از شور و حركت كه در غالب اين غزل‌ها است، ويژگي عمده غزل سرايي مولانا است. غزل‌هاي ساده و بي‌قيد او حالتي صميمانه دارند و همين باعث مي‌شود كه الفاظ و تعبيرات شعر او گه‌گاه كوبنده و سيل‌آسا گردد و طغيان واقعي روحي پرهيجان را نشان بدهد.

As Islamic mysticism found its way into Persian literature, some masterpieces were created. In addition to stating the spiritual and mental states of mystics, these works proved to be very effective in teaching wayfarers and purifying their souls. Having a glance at the development of literary mysticism, this article aims to show what position Mawl?n? occupies in this realm. With the commencement of the ?th century AH, Islamic mysticism formally made its way into Persian literature. In the ?th century AH, San??, for the first time, seriously made clear that he had used mystical issues in his poems through his ascetic and didactic poems appearing in the form of couplets or odes. After San??, it was Ass?r who followed its course of development through his mystical poems. Relying on these two great masters of literature, Mawl?n? helped this reach its climax. In addition to his other invaluable works, two of his poetic works are of special significance in literary mysticism. No doubt, Mawl?n?ʹs masterpiece, Mathnawi, is taken to be the essence of all mystical poetic experiences in the world of Islam. It is also considered to be an encyclopedia of his thoughts and beliefs. "Diw?n-e Shams" is full of thrilling and joyful poems hardly found in any other poems. The thrills and emotions overcoming most of these poems are the main characteristics of Mawl?n?ʹs poetry. His poems being simple, unsophisticated and intimate are [very real and natural] showing the real turbulences of his emotional soul.