تاثير آشفتگي بر تنوع گياهي و گونه هاي مهاجم در بلوطستان هاي غرب ايران (مطالعه موردي: جنگل دالاب ايلام)

Disturbance effects on plant diversity and invasive species in western oak communities of Iran (Case study: Dalab Forest, Ilam)

تركيب و تنوع گونه اي جوامع گياهي در طول زمان با تغيير شرايط محيطي، واكنش عوامل زنده و افزايش گونه‌هاي مهاجم در اثر آشفتگي هاي انساني يا طبيعي، تغيير مي كند. بنابراين اندازه گيري تنوع گونه اي مي تواند در تجزيه و تحليل آشفتگي و مديريت اكوسيستم ها مفيد باشد. توده هاي بلوط موجود در پارك دالاب كه در 25 كيلومتري شمال‌غرب شهرستان ايلام واقع شده‌اند، با دارا بودن رژيم هاي مختلف آشفتگي، براي بررسي تنوع گونه اي و تهاجم گونه هاي گياهي انتخاب شد. تاثير عوامل آشفتگي موجود شامل «چراي دام» و «آتش‌سوزي» بر پوشش گياهي اجتماعات بلوط، در مقايسه با مناطق بدون آشفتگي بررسي گرديد. اطلاعات مربوط به پوشش گياهي، خاك و ساير متغيرهاي محيطي در آشفتگي هاي مختلف در قالب 77 قطعه نمونه و به‌صورت تصادفي برداشت شد. اندازه قطعات نمونه 16×16 متري براي گونه هاي درختي و درختچه اي و ابعاد 1×1 متري براي گونه هاي علفي مورد استفاده قرار گرفت. به‌طوري‌كه مساحت قطعات نمونه با استفاده از روش حداقل سطح و براساس تكنيك قطعات نمونه حلزوني و منحني سطح- گونه تعيين شد؛ و از روش پلاتهاي تو در توي ويتاكر براي ثبت گونه‌هاي علفي استفاده شد. براي طبقه‌بندي پوشش گياهي از روش تجزيه و تحليل دوطرفه گونه هاي شاخص، براي تعيين گونه هاي معرف هر كلاس از آناليز گونه هاي شاخص، براي مشخص كردن ارتباط گروه هاي گياهي با عوامل مختلف مورد بررسي از روش رسته‌بندي تحليل تطبيقي متعارفي و براي ارزيابي تنوع گونه اي از شاخص هاي عددي استفاده گرديد. نتايج نشان داد كه آشفتگي بر تركيب و تنوع گونه اي اين جنگلها تاثير گذاشته و طبقه هاي آشفتگي «چراي دام» و «آتش‌سوزي» در كنار عوامل خاكي و پستي بلندي به‌عنوان تاثيرگذارترين عوامل بر تركيب گياهي شناخته شدند. آتش سوزي منجر به تغيير پوشش گياهي به سمت گونه هاي يكساله و فرصت طلب، مانند Coronilla scorpoides، Torilis leptophylla، Boissiera squarrosa، Taeniatherum crinitum،Onopordon carduchorum، Cirsium spectabile، Eryngium billardieri، Gundelia tournefortii و Carduus pycnocephalus و چراي دام به طور عمده سبب افزايش فراواني گونه هاي غيرخوشخوراك و مقاوم به چراي دام و كوبيدگي خاك مانند Bromus tectorum، Picnomon acarna، Stellaria media، Rochelia disperma، Holesteum umbellatum، Euphorbia macroclada، Turgenia latifolia، Rhagadiolus angulosus و Valerianella vesicaria شده است. مناطقي با طبقه آشفتگي چراي متوسط دام و فاقد آَشفتگي، بالاترين مقدار غنا و تنوع گونه اي و طبقه آشفتگي چراي شديد و سبك دام، كمترين غنا و تنوع گونه اي را داشتند، اين موضوع منطبق با تيوري آشفتگي متوسط است.

Changed environmental conditions, reactions of biotic factors and increase in invasive species due to anthropogenic or natural disturbances, will change composition and diversity of plant communities over time. Therefore, measurement of species diversity can be useful for disturbance and ecosystem management analysis .Oak stands of Dalab Park is located 25 km north west of Ilam was selected for invasive plant and species diversity studies and their effects on plant vegetation, due to their different disturbance regimes, including "grazing", "fire" and "control". Information of vegetation, soil and other environmental variables were collected from 77 sample plots, using random sampling method at various disturbance classes. Surface area of sample plots was determined, based on minimal area, using Helical Technique and Area-Species Curve. The size of sampling plots was 16×16 m. for tree and shrub species and 1×1 m. for herbaceous species. Whittaker´s nested plot method was used in order to record the herbaceous species. Two-Way Indicator Species Analysis, Indicator Species Analysis, Canonical Correspondence Analysis and Numerical Index method were applied to classify ecological groups, determine indicator species in each class, identify relationship between environmental factors and the studied plant groups and assess species diversity, respectively. Results showed that t disturbance affected composition and diversity of such forests. Grazing, fire, soil and topographical factors were identified as the most influential factors on plant composition. Fire led to an increase in vegetation into annuals and ruderal species of plant vegetation, including Coronilla scorpoides, Torilis leptophylla, Boissiera squarrosa, Taeniatherum crinitum, Onopordon carduchorum, Cirsium spectabile and Carduus pycnocephalus. Grazing increased mostly frequency of non-palatable and resistant species to grazing and soil compaction, including Bromus tectorum, Picnomon acarna, Stellaria media, Rochelia disperma, Holesteum umbellatum, Euphorbia macroclada, Turgenia latifolia, Rhagadiolus angulosus, and Valerianella vesicaria. Highest richness and diversity of the species was recorded in moderate grazing disturbance and control classes, whereas the lowest richness and diversity was recorded in intense and light grazing which is consistent with the theory of intermediate disturbance.