جمع‌آوري، شناسايي و ارزيابي مورفولوژيك و فنولوژيك بيدهاي استان كردستان

Collection, identification and morphological - phonological evaluation of Willows accessions at Kurdistan province of Iran

تحقيق حاضر با هدف جمع آوري، شناسايي و ارزيابي مورفولوژيكي و فنولوژيكي بيد هاي (Salix spp.) كردستان از سال 1380 به مدت هفت سال در سنندج اجرا شد. پس از تعيين و ثبت خصوصيات پايه هاي مادر در رويشگاه‌هاي بيد استان، قلمه آنها گرفته شد و براي كاشت در كلكسيون، به نهالستان زاله سنندج منتقل شد. عمل جمع آوري تا سه سال (81-1379) ادامه يافت. انتقال نهال‌هاي ريشه و ساقه دو ساله پايه ها (از هر پايه نه نهال) به كلكسيون در قالب طرح آماري كاملا تصادفي در نه تكرار در سه سال و در فروردين سال‌هاي 1382 تا 1384 انجام شد. خصوصيات فنولوژيكي پايه‌ها با بازديد منظم ثبت و خصوصيات گياه شناختي و مورفولوژيكي پايه ها در نهالستان و كلكسيون طي آزمايش ارزيابي شد. اندازه‌گيري رشد قطري و ارتفاعي درختان، هر سال در اوايل آذرماه پس از خزان و از نه واحد هر كرت انجام و ثبت شد. نتايج نشان داد كه بيد تقريباً در تمام نقاط اكولوژيكي استان از جمله حواشي سكونت‌گاه‌ها، مزارع، حاشيه رودها، دره ها، و به ويژه در حواشي رودخانه هاي استان رويش دارد. تعداد 65 پايه بيد از رويشگاه‌هاي متفاوت استان جمع آوري شد كه از اين تعداد 58 پايه در كلكسيون سنندج مستقر و هفت پايه نيز طي مراحل مختلف حذف شدند. مطابق نتايج، درصد سبزشدن قلمه هايي كه در اسفند از پايه مادري گرفته شده بود بيشتر از قلمه هاي اواخر فروردين و ارديبهشت بود. از 57 پايه مستقر و شناسايي شده در كلكسيون، 6/38 درصد به گونه Salix excelsa، 8/36 درصد به گونه Salix alba، 5/17 درصد به گونه Salix triandra، 3/5 درصد به گونه Salix aegyptica و 7/1 درصد به گونه Salix babylonica تعلق داشت. براساس نتايج، سه گونه S. excelsa، S. alba و S. triandra در مجموع بيش از 90 درصد بيدهاي كردستان را تشكيل مي‌دهند. تجزيه واريانس نشان داد كه بين پايه‌هاي همسال در كلكسيون و ميان گونه ها و گروه هاي سني مختلف، اختلاف معني داري (0.01 p?) از لحاظ قطر و ارتفاع وجود دارد. در مجموع ميانگين قطر و ارتفاع پايه هاي هفت ساله متعلق به گونه‌هاي S. excelsa (08/14 سانتي متر قطر و 9/7 متر ارتفاع) و S. triandra (91/12 سانتي متر قطر و 09/7 متر ارتفاع) بيشتر از پايه هاي متعلق به گونه S. alba (5/12 سانتي‌متر قطر و 43/6 متر ارتفاع) بود.

In order to collect, identify and evaluate the morphological and phonological characteristics of Willows (Salix sp.) accessions of Kurdistan province of I.R. Iran, the trial was conducted during seven years, started from 2001. After identifying and recording characteristics of elite mother trees of willows at their natural habitats, cuttings were collected and planted at Zale nursery at Sanandaj city during three years (2003-2005). Transplantation of 2/2 saplings (two year old root and shoot) to collection was made by nine saplings per plot by a 3 x 3 m. spacing at early April for three years (2003-2005). The phenological, botanical and morphological characteristics were recorded at nursery and collection, regularly. Diameter and height growth was recorded annually at thr end of autumn. Results showed that willows grow at all ecological parts of Kurdistan province, such as urban margins, fields, valleys and particularly river banks. Overall, 65 accessions of willow species were collected from different habitats, which 58 are well established at the collection and seven were eliminated at different stages. The collected cuttings during March performed better than the ones collected during April and May. The 58 established accessions at collection belonged to five species as follows: Salix excelsa (38.6 %), S. alba (36.8 %), S. triandra (17.5 %), S. aegyptica (5.3 %) and S. babylonica (1.7 %), of which the first three species consisted more than 90 percent of Salix species at Kurdistan province. The variance analysis result showed that there were significant differences between the even-aged accessions, different species, and different age groups at the collection in respect to diameter and height growth (? < 0.01). Overall, diameter and height performance of Salix excelsa (14.08 cm and 7.9 m.), S. triandra (12.91 cm and 7.09 m.) were better than S. alba (12.5 cm and 6.43 m.).