نظريه ي فهم اجتماعي نصوص؛ مباني، كاركرد

Theory of Social Understanding of Statutes; Principles, Application

نظريه ي محمد جواد مغنيه با عنوان: «فهم اجتماعي نصوص»، تكامل مكانيسم تنقيح مناط در فرايند اجتـهاد است كه بر پايه ي مباني و ضوابطي چون: مقاصد شريعت، عرف و ظهور سياقي، شكل گرفته است. توجه به مقاصد شريعت، با عنايت به عنصر زمان و مكان، نوعي مناسبت قطعي ميان موضوع و حكم، ايجاد مي كند و ظهوري براي متن كلام شارع، رقم مي زند كه بر اساس اصل عقلايي حجيت ظهور، اعتبار خواهد داشت. فهم عرفـي جديد، از موضوع مذكور در متـن روايت، الغاي خصوصيت مي‌كند و اين فرصت را براي فقيه فراهم مي آورد كه به تفسير و توسعه ي موضوع بپردازد و به كشف احكام اوليه درباره ي آن نايل آيد. نظريه ي فهم اجتماعي نصوص، در آن دسته از احكام شرعي، كاربرد دارد كه هم بر اساس مصالح اجتماعي انسان و نه صرف طبيعت انساني او وضع شده باشند و همچنين، قرينه اي دال بر عدم تفسير نص وجود نداشته باشد؛ بنابراين، احكام عبادي، از محدوده ي اِعمال اين قاعده، خارج مي شوند و نظريه، با حفظ شرايط، در مسايل معاملي و اجتماعي قابل اجرا است. يكي از مهمترين نتايج حاصل از اين نظريه، اين است كه نصوص و روايات موجود، اين قابليت را دارند كه مي توان براي بسياري از موضوعات جديد، همچنان حكم اولي صادر نمود، بدون اينكه به ورطه ي قياس كشيده شد، يا بيش از اندازه، به عناويـن ثانوي تمسـك جست؛ نتيجـه اي كه به گفته-ي شهيد صدر: گـره بزرگـي را در فقـه مي گشايد.

The theory of Muhammad Jawad Mughniya entitled “social understanding of statutes”, is the evolved mechanism for the refinement of the basis of a ruling (tanqih-i manat) in legal reasoning (ijtihad) process, which has been developed according to such principles and criteria as objectives of shari‘a, convention, and contextual manifestation. Heeding the objectives of shari‘a, in view of the temporal and spatial elements, creates a type of definite proportion between the subject and the ordinance and maintains a manifestation for the context of the lawmaker’s speech, which will be valid on the basis of the rational principle of the authority of manifestation. The modern conventional understanding of the subject mentioned in the context of traditions annuls the specification and provides the jurisprudent with the chance to interpret and expand the subject and manage to discover the primary ordinances about it. The theory of “social understanding of statutes” applies to that category of legal ordinances that are both devised on the basis of social interests of human beings rather than their human nature and the lack of evidence denoting the non-interpretation of statute. Thus, devotional ordinances lie outside the limits of this rule and the theory is executable in social and transactional issues within its conditions. One of the most important outcomes of this theory is that the existing statutes and traditions have the capacity to be issued for most of the new subjects, just like the primary ordinance, without falling into the maelstrom of analogy or appealing too much to the secondary topics; an outcome that, according to Shahid Sadr, unravels a great complication in jurisprudence.