معنا شناسي تنقيح مناط مقارنه با مفاهيم مشابه و روش شناسي آن

Semantics of Refinement of the Basis of a Ruling, Comparison with Similar Concepts and its Methodology

تنقيح مناط يكي از قوانين و قواعد اصول فقه است كه براي فرايند استنباط و به منظور دست‌يابي به مناط به كار مي‌رود و به طور كلي، گونه‌اي از تعميم احكامي است كه براي وقايع و موارد خاص صادر شده است و با اين روش، خصوصياتي از آن واقعه يا فرد خاص شناسايي مي‌شود كه در حكم تاثير گذار نيست؛ آن گاه، اين خصوصيات، كنار زده مي‌شود و حكم به همه‌ي موارد مشابه، تسري پيدا مي‌كند و چنانچه به صورت قطعي باشد، حجت و معتبر است. تنقيح مناط، از مباحث الفاظ است و استناد به آن، همسان با استناد به عام يا مطلق است. دست‌يابي به مناط، از طريق شَمّ فقاهت و گستره‌ي فكري فقيه، تناسب حكم و موضوع و نيز فهم دقيق عرفي، امكان پذير است. جريان تنقيح مناط در فروعات فقهي‌اي بيشتر به چشم مي‌خورد كه جنبه‌ي اجتماعي دارند و تنظيم كننده‌ي روابط صحيح و عادلانه‌ي ميان افراد جامعه مي‌باشند و در نصوص، از سابقه‌ي كمتري برخوردار مي‌باشند. چنانچه در شريعت، به وصف موثر تصريح شده باشد و به الغاي اوصاف و ملازمات، نيازي نباشد، به آن، تحقيق مناط گويند كه از اعتبار شرعي برخوردار است، ولي اگر استنباط، بر روش قطعي مبتني نباشد و دست‌يابي به مناط، بدون توجه به نص صورت گيرد، از آن به تخريج مناط تعبير مي‌شود كه از ديدگاه اماميه، معتبر نيست.

Refinement of the basis of a ruling (tanqih al-manat) is one of the rules of principles of jurisprudence, which is applied to the process of inference and for achieving the basis of a ruling (manat). In general, it is a type of generalization of the rulings that have been issued for specific events and instances and in this way those features of the specific event or person that are not effective in the ruling are identified; then, these features are put aside and the ruling is permeated to all similar instances and in case it is certain, it is authorized and valid. Tanqih al-manat is among the discourses concerning expressions (alfaz) and relying on them is the same as relying on the general or the absolute. Achieving the basis of a ruling is possible through expertise and the intellectual expanse of the jurisprudent, proportion of ordinance and subject, as well as accurate conventional understanding. Tanqih al-manat is seen more in those jurisprudential branches that have social aspects, arrange sound and just relationship among the members of society, and have less precedent in statutes. If in legal law (shari‘a), the effective attribute is explicitly stated and there should be no nood for annulment of the attributes and the correlations, it is called realization of manat, which is legally valid. However, if the inference is not based on an effective method and the manat is achieved irrespective of the statute, it is phrased as takhrij (deduction) of manat, which is not valid from the Imami point of view.