تبيين غايت‌شناختي در زيست‌شناسي ارسطو

Explaining Teleology in Aristotle’s Biology

در علم ارسطويي تبيين يك چيز يا يك امر بر وفق صورت حقيقي يا ذات معقول آن و غايتي كه داشت و هدفي كه برمي‌آورد انجام مي‌شد. مثلاً چرا اشيا سقوط مي‌كنند؟ بر اساس راي ارسطو و پيروانش حركت طبق تمايل ذاتي هر چيز به بازجست قرارگاه طبيعي‌اش، تبيين مي‌شود. قرارگاه يا «مقر طبيعي» آتش بالاست و مقر خاك پايين است. اشيا سنگين‌تر گرايش نيرومندتري به سمت اسفل دارند و لذا بايد سريع‌تر سقوط كنند. غايت حركت- غايت به هر دو معنا، هم به معناي نهايت و هر به معناي غرض و غايت – بيش‌تر مورد توجه است تا جريان‌هايي كه در آن ميان و پيش از آن اتفاق مي‌افتد. بدين جهت عليَت با توجه به هدف‌هاي آينده (علل نهايي) و تمايلات ذاتي (علل صوري) توصيف مي‌شود، نه صرفاً با آثار رويدادهاي گذشته (علل فاعلي) كه بر مواد منفعل و مستعد (علل مادي) عمل مي‌كند. سخنان فوق به اين معنا نيست كه در علم ارسطويي مشاهده جايي نداشت. ارسطو خود در رده‌بندي زيست‌شناختي، پژوهش‌هاي فراواني كرده بود كه مستلزم مشاهده دقيق بود. ولي بحث غايت يعني همان مسيله هدف‌دار و با قصد و غرض انگاشتن هر چيز و هر كار، علي الاصول جاي خود را به نظريه هايي كه بتوان با تجربه هاي بيش تر امتحانشان كرد، نپرداخته بود.

In Aristotle’s view, the explanation of an object or an issue is carried out according to the real form or reasonable essence and the utmost objective (ghayat) it has and the goal it achieves. For instance, why do objects fall? According to Aristotle and his followers, motion is explained as per the innate tendency of anything seeking to return to its natural resting place. The resting place or “natural station” of fire is up and that of the earth is down. The heavier objects have a stronger tendency downward, hence should fall faster. The motion’s utmost objective – in both meanings of extreme and purpose and objective – is more of interest than the trends that take place in the meantime or prior to it. Thus, causality is described with respect to the future goals (ultimate causes) and essential inclinations (formal causes), rather than by the impressions of past events (efficient causes), which act upon passive and talented matters (material causes). The above words do not mean that observation had no place in Aristotelian science. Aristotle had personally done considerable researches on biological classification, which involved accurate observations. However, the issue of ultimate objective, i.e., assuming everything and every action as purposeful and with an ultimate goal, had not yield theories that can be tested by earlier experiences.