بررسي تطبيقي رويا از منظر ابن عربي و ملاصدرا

A Comparative Study of Dream from the Viewpoint of Ibn ‘Arabi and Mulla Sadra

رويا به عنوان دريچه ورود به عالم غيب در آثار اكثر فلاسفه، متكلمين و عرفا مطرح شده و اين امر، دليل بر اهميت مسيله رويا است. از ميان فلاسفه و عرفا، صدرالمتالهين شيرازي و ابن عربي به تفصيل به مباحثي پيرامون رويا پرداخته‌اند. ملاصدرا و ابن عربي در مسيله رويا، نقش گسترده‌اي براي عالم خيال و رابطه قوه خيال انسان با عالم خيال منفصل قايلند. ابن عربي، خواب و رويا را گسترده‌ترين پهنه فعاليت و خلاقيت خيال شمرده و از اصطلاحاتي نظير «مثال مقيد» و «مثال مطلق» در اين مورد استفاده كرده است. به گفته ابن عربي و ملاصدرا، روياي صادق و مرگ هر دو، طرقي براي كشف حجاب و انتقال به عالم بالاترند، لكن اين كشف حجاب در خواب، موقت و گذرا و در مرگ دايمي است. رويا و ظهور آن و نحوه تعبير روياها، از ديگر مباحث مطرح در مسيله روياست و ابن عربي و ملاصدرا، قايل به وجود روياي صادقه و بي نيازي آن از تعبيرند. در مقابل، روياهايي كه حاصل محاكات متخيله‌اند، نيازمند به تعبيرند و اضغاث احلام كه حاصل شيطنت‌هاي متخيله‌اند و اساس و منشايي ندارند، تعبيري ندارند، بلكه حاصل انحرافات مزاج مي‌باشند. هدف از نگارش اين مقال، مقايسه تطبيقي آرا اين دو متفكر در مسيله رويا و استخراج وجوه مشترك و متفاوت آن‌ها در اين موضوع فلسفي است.

Dream as a window to the invisible world is brought up in the works of most philosophers, theologians, and mystics, denoting the importance of dreams. From among the philosophers and mystics, Sadr al-Muti’allihin of Shiraz and Ibn ‘Arabi have dealt in detail with discourses concerning dreams. Mulla Sadra and Ibn ‘Arabi accord an extensive role concerning dreams to the world of Imagination and the relation of human faculty of imagination to the discontinuous world of Imagination. Ibn ‘Arabi considers dreams as the most extensive expanse of activity and creativity of imagination and has employed such terms as “restricted paradigm” and “absolute paradigm” in this respect. According to Ibn ‘Arabi and Mulla Sadra, veracious dream and death are both ways for uncovering of veil and transferring to a higher world; however, this uncovering of veil in a dream is temporary and transient and in death it is permanent. Dreams and their manifestation and how to interpret them are among other discourses propounded in the issues concerning dreams and Ibn ‘Arabi and Mulla Sadra believe in the existence of veracious dream and its being needless of interpretation. In contrast, the dreams that are the product of imitative image need interpretation and the confused dreams, which are the product of imitative mischiefs, have no foundation and origin, and have no interpretation; rather, they are the by-products of imaginative imitation. This paper is aimed at undertaking a comparative study of these two thinkers concerning dreams and extracting their similarities and differences in this philosophical issue.